Ergenlerde Riskli Davran��lar ve Sonu�lar�
Ergenlik �a��n� ya�ayan gen�ler, ya�ad�klar� ve gelecekteki ya�amlar� konusunda davran��lar� ile ipucu verirler. �zellikle yapt�klar� baz� davran��lar, gelece�e y�nelik olarak, bu gen�ler i�in �nlem al�nmas� gerekti�ini ebeveynleri, ��retmenleri, arkada�lar� ve yak�n �evrelerine g�sterir.
Ergenlerde ya�amlar�n� olumsuz etkileyecek bu davran��lar�, riskli davran��lar olarak isimlendirmek do�ru olacakt�r. Ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in, riskli say�lacak davran��lar� gruplayarak s�ralamak ve i�eriklerine k�saca bakmak yararl� olacakt�r. Ergenlerde riskli davran��lar;
- Fiziksel �iddet, silah niteli�indeki ara�lar� ta��mak,
- Erken ve riskli cinsel ili�ki kurmak,
- Sigara, alkol ve madde kullan�m�,
- Olumsuz/hatal� arkada� ili�kileri,
- �ntihar d���nceleri ve giri�imleri,
- Evden ka�ma,
- Okuldan ka�ma,
- Su� i�leme ve su�a y�nelik davran��lar,
- Kendine zarar verme davran��lar�,
�evresindekilerle kavga ve �iddet i�eren davran��lara girmek, ate�li silah ta��mak, kesici ve delici �e�itli aletler ta��mak, sadece ergenlik .�a��ndakiler i�in de�il, her ya� grubu birey i�in y�ksek riskli davran��lar olarak de�erlendirilmelidir. Yap�lan �al��malarda, �zellikle ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in, silah say�labilecek aletleri ta��man�n, di�er baz� fiziksel agresyon i�eren riskli davran��larla ba�lant�l� geli�ti�i belirlenmi�tir.
Kabaday�l�k say�labilecek davran��lar g�rmek veya bu t�r davran��lara maruz kalm�� olmak, ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in, bu y�nde davran�� e�ilimi y�n�nde y�ksek derecede etkili olmaktad�r.
Ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in, alkol veya madde kullan�m�n�n, �iddet i�eren davran��lar� tetikleyici �zelli�i �ok y�ksektir. Bu maddelerin �iddet i�erecek �ekilde davranma olas�l���n� artt�r�c� bir unsur olacaklar� g�r�lmelidir. Kavga ve �iddetin s�k ya�and��� ortamda ya�amak, bir s�re sonra, bir �ekilde silah veya benzeri aletleri ta��may� beraberinde getirmektedir. Erkek ergenler, �iddet i�erikli olaylara kar��maya, k�z ergenlere g�re daha fazla e�ilim g�stermektedirler. Ba�lang��ta silah veya benzeri ara�lar� ta��mak, daha �ok kendini korumaya y�nelik olsa da, zaman i�erisinde �iddetin artmas�na ve su�a y�nelik davran��lar�n ortaya ��kmas�na neden olmaktad�r. Silah ve silah say�labilecek ara�lar�n ta��nmas�, korunma davran���n�n yan� s�ra, bir gruba dahil olma, aidiyet duygusu hissedebilme, kendini erkek olarak hissedebilmek, �etelere kat�labilmek gibi ba�ka nedenlerle de ger�ekle�ebilmektedir.
Erken ve Riskli Cinsel �li�ki Kurmak
Riskli cinsel ili�ki ya�ama davran���n� tan�mlarken, erken ya�ta ve korunmas�z cinsel ili�ki �ok �nemli bir unsur olarak de�erlendirilmelidir. Erken ya�ta cinsel ili�kiye girmek dendi�inde, bunun toplumlar aras�nda farkl� alg�land��� g�r�lmektedir. ��nk� toplumlar i�in “erken ya�” kavram� izafidir.
Cinsellik konusunda, biyolojik ve psikolojik olgunluk aras�nda yeterli uyumun bulunmay���, ergenlik �a��ndaki gen�lerde, riskli davran��lar�n g�ze al�nmas�na neden olabilmektedir. Bu t�r davran��lar ise, gen�lerin hem psikolojik, hem de t�bbi sorunlar ya�amalar�na neden olmaktad�r.
Erkek ergenler, k�z ergenlere g�re cinselli�i daha erken ya�ta ya�amaya ba�lamaktad�rlar. Ayr�ca, erkeklerin, k�z ergenlere g�re daha fazla partner de�i�tirdikleri g�zlemlenmektedir.
Riskli cinsel ya�am�n gen�lerin alkol al�m�yla daha fazla ya�and���, daha kolay ortaya ��kt��� da, su g�t�rmez bir ger�ektir. Erken ya�larda alkol kullanmaya ba�layan ergenler, korunmas�z cinsel ili�ki, birden fazla partnerle birlikte olma, aldatma, gibi istenmeyen davran��lara daha fazla yatk�nl�k g�stermektedirler.
Ergen gen�ler, cinselli�i ya�ama konusundaki kararlar�n� genellikle, kendilerine �zel sebeplerle de�il, i�inde bulunduklar� grubun ve arkada�lar�n�n etkisiyle vermektedirler.
Yap�lan ara�t�rmalar, k�z olsun, erkek olsun ergenlerin, cinsellik ve cinsel ya�am konusunda yeterli bilgiye sahip olmad�klar� ya da yanl�� bilgiye sahip olduklar�n� g�stermektedir.
Sigara, Alkol, Uyu�turucu Madde Kullan�m�
Ergenlik �a��ndaki gen�ler, sigara ve alkol kullanmay� b�y�mek ve yeti�kin olman�n bir gere�i olarak alg�lamaktad�rlar. Son zamanlarda, bu d���nceye art�k, esrar ve ecstasy gibi maddelerin de kullan�m� da eklenmi�tir. �o�unlukla esrarla ba�lay�p, di�er a��r maddelere ge�i� yap�lmaktad�r. �nce deneme amac�yla kullan�lmakta, daha sonra, ergen bu maddeleri d�zenli kullanmaya ba�lamakta ve maalesef sonunda ba��ml�l�k �eklinde s�rd�rmektedir.
Alkol ve sigara kullan�m� �o�unlukla, birlikte ger�ekle�mektedir. Alkol ve sigara kullan�m�n� sorun olarak alg�lamayan ve ��z�m aramayan gen�lerde durum genellikle giderek a��rla�maktad�r.
K�z ergenler genellikle kilo kayb�n� sa�lay�c� haplar� tercih ederler. Erkek ergenler ise daha �ok solvent maddeler kullanmaya e�ilimlidirler. Y�ksek sosyo-ekonomik seviyeden gelen gen�ler, di�er ya��tlar�na g�re alkol kullan�m�na daha �ok e�ilim g�sterirler. Alkol�n yasal olarak sat�lan ve kolay ula��labilen bir madde olmas�, kullan�m�n� yayg�nla�t�rmaktad�r.
Gen�lerde alkol kullan�m�, di�er riskli davran��lar�n ortaya ��kmas�n� kolayla�t�rmaktad�r. Bunun sebebi, alkol ve di�er maddelerin, d�rt� kontrol�n� azaltt��� veya ortadan kald�rd��� i�in, bireyin muhakeme yetene�i azalmakta, su� ve su�a y�nelik davran��lar�n artmas�na neden olmaktad�r.�zellikle alkol ve madde kullan�m� konusunda arkada�l�k ili�kileri ve �evre �ok �nemli rol oynamaktad�r. Sigara, alkol veya madde kullanan ki�ilerle arkada�l�k eden gen�lerin, bu maddeleri kullanmaya yatk�nl�klar� ciddi anlamda y�kselmektedir.
Ba��ml�l�k geli�tiren ergenlerin, aile ili�kilerinin de sorunlu oldu�u ara�t�rmalarla saptanm��t�r. S�cak ili�kilerin olmad��� ve ileti�imin bozuk oldu�u ailelerden gelen ergenler, sorunlar�n�n ��z�m�n� bu t�r uygun olmayan yollara ��zmeye daha y�ksek olas�l�kla ba�vurabilirler.
Hatal� Arkada� Se�imleri
Ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in arkada�l�k son derece �nemli bir kavramd�r. Arkada�l�k ergenlik �a��ndaki gen�lerin ya�am�nda �ok �nemli bir yer tutar. Bu nedenle, gen�ler arkada�lar�n�n kendilerini onaylamas�na �ok fazla gereksinim duyarlar.
Do�al olarak, onlar�n istek, talep ve bask�lar�na kar�� ��kmakta �ok zorlan�rlar. Arkada�lar�n�n etkisiyle, kendileri i�in risk olu�turacak pek �ok davran��� yapabilirler. �zellikle de, aileleri ile aralar�nda sorun varsa veya ailevi baz� problemler kendi aile ortamlar�nda varsa, arkada�lar�n taleplerine kar�� durmak �ok daha zor bir hale gelecektir. Aile ergenlik �a��ndaki gen� i�in, koruyucu i�levini yerine getirmekte �ok daha zorlanacakt�r.
Ailelerinde ba��ml� ki�i veya ki�iler olan gen�lerin, kendilerinin de toplum taraf�ndan onaylanmayan davran��lar� prensip edinen gruplara dahil olmalar� olas�l��� artmaktad�r.
�ntihar D���ncesi
Ergenlik �a��ndaki gen�ler i�in �l�m, bir son olarak alg�lanmaz. Onlar, �l�m� daha �ok alternatif bir d���nce olarak alg�lar ve bu nedenle, ciddi bir �ekilde intihar d���ncesine yatk�nl�k g�sterirler.
�ntihar d���ncesi, ergenlik �a��ndaki k�zlarda, erkek ergenlere g�re daha s�k olarak g�zlemlenmi�tir.
�ntihar d���ncesi, depresyon ve yo�un olarak ya�anan d���k benlik sayg�s� ile ilgilidir. Bu durumdaki gen�ler, stresle sa�l�kl� olarak ba�a ��kmakta g��l�k ya�ar ve bu nedenle �nce alkole s���nma gereksinimi, bu da yeterli gelmedi�inde, intihar giri�iminde bulunabilirler.
�ntihar giri�iminde bulunan ergenler, genellikle ailelerinin yeterince ve gereksinim duyduklar� �ekilde kendileriyle ilgilenmedikleri ya da a��r� otoriter davrand�klar�ndan �ikayet�idirler. Bu durumlarda, aileleri ile yo�un �at��ma ya�ad�klar� ve evden ka�ma e�ilimi g�sterdikleri ara�t�rmalarla saptanm��t�r.
�evrede intihar giri�imi veya sonu�lanm�� bir intihar olmas�, bunu, sorunlu baz� ergenlerin ��z�m olarak alg�lamalar�na ve giri�imde bulunmalar�na neden olabilir.
Evden Ka�ma
Evden ka�ma davran��� g�steren ergenler, buna sebep olarak, macera ya�ama iste�inden, evde �iddet veya tacize u�ramaya kadar farkl� nedenler g�sterebilirler. �zellikle �iddet veya taciz g�rd�lerse, d�� ortam� daha g�venli olarak alg�lad�klar�n� ifade ederler.
Evde farkl� d�zeylerde sorun ya�ayan gen�lerin, evden ka�ma olas�l�klar� y�ksektir.
Ergenlerde evden ka�ma davran���, a��r� otoriter aile ortam�ndan kurtulma �abas� olabilirken, a��r� ilgisiz davranan aile ortam�ndan gelen gen�ler i�in de, ��z�m yolu olarak ortaya ��kabilmektedir.
Okuldan Ka�ma
Ergenlik �a��ndaki gencin kendini okul ortam�nda akademik a��dan ba�ar�s�z alg�lamas� veya kurallara uymak konusunda sorun ya�amalar�, okul ortam�ndan uzakla�malar�na neden olmaktad�r. Bunun devam�nda da, okuldan ka�ma ve bunun s�reklilik haline gelmesi s�z konusu olmaktad�r.
Su� veya su�a y�nelik davran��, �ok ciddi �nem ta��yan bir riskli davran�� tarz�d�r. Su�a y�nelmede, ileti�im bozukluklar�, zay�f sosyal beceriler, d���k IQ, tepkisel davran�� �r�nt�s�, �iddet g�rmek, tacize u�ramak, �fke kontrol�n�n olmay���, yetersiz d�rt� kontrol�, d���k benlik sayg�s� gibi pek �ok neden say�labilir. Ergenlik �a��nda ya�anan ve yukarda say�lan ya da benzeri ya�ant�lar, genci su�a e�ilimli hale getirmektedir.
Kendine Zarar Verme Davran���
Ergenlik �a��nda gen�ler, kafa vurma, kendine vurma, t�rnak yeme, kendini �s�rma, sa� yemek ve daha pek �ok �ekilde kendine zarar verme davran���n� ger�ekle�tirirler. Kendine zarar verme asl�nda, gencin �evresindekilerden yard�m iste�idir. Sorunlar� y�z�nden ya�ad��� �kesini kendine y�neltmesidir. Bir yandan da bu �ekilde, hissetti�i ac�y� hafifletmeye �al��maktad�r. Bu t�r davran��lar� ya�ad��� sorunlarla ba� etmeye y�nelik olarak ger�ekle�tirmektedir.
Psikolog Deniz Tun�er
7.9.2010 1 - 2133
|