|
Hayatta kalmak, v�cudumuzun ihtiyac� olan besinleri kar��lamak i�in her g�n yemek yememiz gerekiyor. Ancak yemekle olan ili�kimizin zaman i�inde de�i�mesi sa�l���m�z� derinden etkileyebilir.
Ya�amak i�in mi yiyoruz, yoksa yemek i�in mi ya��yoruz? Yiyeceklerle karma��k bir ili�kimiz ve fiyat, bulunurluk, hatta �evre bask�s� gibi bu ili�kiyi etkileyen �e�itli fakt�rler var. Ama i�tah ve yeme iste�i herkesin payla�t��� ortak bir �zellik.
A�l�k hissi bizde yeme arzusu do�urarak v�cudun beslenmesi gerekti�ini hat�rlat�r. ��tah� etkileyen fakt�rlerden biridir. Fakat koku, ses, reklam gibi yiyeceklere dair etraf�m�zda g�rd���m�z di�er i�aretler a��r� t�ketime neden oluyor.
Ayr�ca i�tah ya�a ba�l� olarak de�i�ir. Bir insan �mr� boyunca i�tah bak�m�ndan yedi a�amadan ge�er. Bunlar� tam olarak anlamak, yeme ile ilgili a��r� veya yetersiz t�ketim gibi sorunlar� ve bunlar�n etkilerini (obezite gibi) anlamam�za yard�mc� olacakt�r. 0-10 ya� aras�
Bebeklik ve �ocukluk d�neminde v�cut h�zl� bir geli�me g�sterir. Bu ya�larda edinilen beslenme al��kanl�klar� daha sonraki ya�larda da etkili olacakt�r.
�ocuklarda baz� yiyeceklere kar�� isteksizlik veya korku hissi geli�mi�se ebeveynler pes etmemeli, pozitif bir atmosferde onlar� tekrar tekrar denemeleri sa�lanarak �nemli besinlere kar�� olumlu tutum geli�tirmelerine yard�mc� olunmal�d�r.
�zellikle porsiyon b�y�kl��� gibi konularda �ocuklara kontrol hakk� tan�nmal�d�r. Onlar� tabaklar�n� bitirmeye zorlamak kendi i�tah ve a�l�k hislerini izleme becerilerini yitirmelerine neden olup, ileriki y�llarda a��r� yemelerine katk�da bulunabilir.
�ocuklar� abur cubur yiyeceklerden korumak i�in devletin devreye girerek televizyon, sosyal medya ve video bloglar�nda bu t�r yiyecek reklamlar�na kar�� koruyucu �nlemler almas� �a�r�lar� giderek art�yor. Bu �ekilde yiyeceklerin reklam� g�da t�ketiminin artmas�na ve �ocuklarda fazla kiloya neden olabiliyor.
10-20 ya� aras�
�lk gen�lik y�llar�nda hormonlar y�z�nden i�tah art��� ve bedensel b�y�me ergenli�in geldi�ine i�aret eder. Bu �nemli d�nemde gencin yiyece�e yakla��m�, hayat�n�n di�er d�nemlerindeki ya�am tarz� tercihlerini etkileyecektir.
Yani ergenlik �a��ndaki gen�lerin beslenme tav�rlar�, gelecek ku�aklar�n sa�l���n� etkileyecektir. Rehberlik yap�lmamas� halinde, gen�lerin yeme tercihleri sa�l�ks�z sonu�lar do�urabilir.
�reme sistemleri nedeniyle gen� kad�nlar, gen� erkeklere k�yasla daha fazla besin yetersizli�i �ekebilir. Erken ya�ta hamile kalan gen� kad�nlar a��s�ndan bu risk daha fazlad�r; kendi v�cutlar� geli�mesini tamamlamad��� halde besinler i�in fet�sle yar��a girilmi�tir adeta.
20-30 ya� aras�
�niversiteye gitmek, evlenmek veya partneriyle ayn� eve ta��nmak, �ocuk sahibi olmak gibi geli�meler ya�am tarz�nda de�i�ikliklere yol a��p kilo almaya neden olabilir.
V�cutta fazla ya� bir kez topland� m� ondan kurtulmas� zordur. Enerji ihtiyac�m�z� kar��lamaya yetmeyecek kadar az yedi�imizde v�cudumuz g��l� i�tah sinyalleri g�ndererek bu a���� kapatmay� sa�lad��� halde, a��r� yemeyi �nleyecek sinyaller �ok daha zay�ft�r. Bu ise fazla t�ketim d�ng�s�ne girmeye neden olur. Zamanla az yemeyi zorla�t�ran fizyolojik ve psikolojik fakt�rler devreye girer.
Bu konudaki yeni ara�t�rma alanlar�ndan biri, doygunluk hissi konusundad�r. Kilo vermeye �al��anlar i�in bu olduk�a �nemlidir. Zira az yeme �n�ndeki en b�y�k engellerden biri, bast�r�lamayan a�l�k hissidir. Protein, su ve lif i�eri�i y�ksek olan besinler daha uzun s�re tokluk hissi verir. Bu bak�mdan, g�da sekt�r� ile ortak �al��arak yemek ve at��t�rmal�klar�n yararl� olacak �ekilde �retilmesi sa�lanabilir.
30-40 ya� aras�
�� hayat�na at�lan yeti�kinler bu kez de stresin etkilerine maruz kal�r. Ara�t�rmalar, n�fusun y�zde 80'inde stres nedeniyle i�tahta ve yeme al��kanl�klar�nda de�i�im ya�and���n�, bunlar�n yar�s�n�n i�tah�nda azalma olurken yar�s�n�n da a��r� yemeye ba�lad���n� g�steriyor.
Strese kar�� geli�en bu farkl� tepkiler hakk�nda fazla �ey bilinmiyor. �zellikle y�ksek kalori yiyeceklere ilgi g�sterme �eklinde ortaya ��kan ve "yeme ba��ml�l��� " olarak ifade edilen olgunun varl���na bir�ok bilim insan� inanm�yor.
M�kemmelliyet�ilik ve sorumluluk duygusu gibi ki�ilik �zellikleri, stres ve yeme davran��lar� aras�ndaki ili�kide arac� bir rol oynayabilir.
��yerini yeme sorununu azaltmaya hizmet edecek �ekilde d�zenlemeye �zen g�stermek ve i�verenin verimlili�i art�rmak i�in �al��anlar�n�n daha sa�l�kl� olmas�n� te�vik edecek �nlemler almas�, stresle ba� etme yollar�n� bulmak kadar �nemlidir.
40-50 ya� aras�
�o�u insan, sa�l���na yararl� olaca��n� bildi�i halde al��kanl�klar�n� de�i�tirmekte zorluk �ekiyor. Ya�am tarz�m�z� de�i�tirme y�n�nde ad�m atmadan sa�l�kl� bir v�cuda ve beyne sahip olmak istiyoruz.
V�cudun sa�l�ks�z olmas�nda en b�y�k etkenlerden biri beslenme. D�nya Sa�l�k �rg�t�'n�n sa�l�k ve �l�m oranlar� �zerindeki en b�y�k fakt�rleri sigara, sa�l�ks�z beslenme, fiziksel aktivite azl��� ve fazla alkol kullan�m� olarak s�ral�yor.
40-50'li ya�lardaki insanlar�n sa�l�klar� i�in �e�itli al��kanl�klar�n� de�i�tirmesi gerekir. Fakat tansiyon, kolesterol gibi baz� rahats�zl�klar uzun bir s�re te�his edilmeden var olabilir.
50-60 ya� aras�
50 ya��ndan sonra her y�l kaslar�n y�zde 0,5 - 1'i kayba u�ramaya ba�lar. Yetersiz fiziksel aktivite, yetersiz protein t�ketimi ve kad�nlarda menopoz kas kayb�n� h�zland�ran etkenlerdir.
Ya�lanman�n etkilerini asgariye indirmede sa�l�kl� ve bol �e�itli beslenme ile fiziksel aktivite b�y�k �nem ta��r. Fakat ya�lanan n�fusun yiyebilece�i ve ihtiya�lar�n� kar��layacak t�rden y�ksek protein i�eren besinleri uygun fiyata elde etmeleri sorunu ortada duruyor.
60-70 ya� aras�
Ortalama ya�am s�resinin giderek artmas�, insanlar�n ya�l�l�k d�nemlerini de m�mk�n oldu�unca sa�l�kl� ve kaliteli ge�irmelerinin sa�lanmas� sorununu g�ndeme getiriyor.
Ya�l�larda a�l�k hissi eksikli�i ve i�tahs�zl�k sorunu yayg�n oldu�undan gerekli besinleri d�zenli almalar�n� sa�lamak gerekiyor. Aksi halde kilo kayb� ve k�r�lganl�k art��� g�ndeme geliyor. ��tah kayb�n�n nedeni Alzheimer gibi hastal�klar�n etkisine ba�l� da olabilir.
Yemek yemek sosyal bir etkinliktir. Ya�l�lar�n yaln�z kalmas� yemekten zevk almamalar� sonucu do�urabilir. Ayr�ca yutma g��l���, di� ve damak sorunlar�, tat ve koku alma duyusunun azalmas� gibi nedenler de yeme sorununa yol a�abilir.
Yemek sadece v�cudumuzun ihtiya� duydu�u bir yak�t de�il, sosyal ve k�lt�rel bir tecr�bedir de. Do�ru yiyeceklerin sa�l���m�z �zerindeki olumlu etkilerini ak�lda tutarak her yemek yeme f�rsat�n� bize zevk veren pozitif bir deneyime d�n��t�rmeye �al��mal�y�z.
2.7.2018 1 - 33897
|