|
Uzman Diyetisyen M.Turgay K�se
Etik Diyet Klini�i
0212 240 31 64
Genel olarak dan��anlar, ya�l� yiyeceklerin ve k�zart�lm�� �r�nlerin t�ketimini s�n�rland�rabilse de; �ekerin eksikli�ini hissetmekte, do�al karbonhidrat kayna�� olan (tah�llar, kurubaklagiller, s�t, yo�urt, sebze ve meyve gibi) besinlerden ald�klar� �eker ile yetinememekte.
Zaten �ocukluk �a��ndaki �d�llendirici beslenme al��kanl���nda s�rekli tatl� verilmesi, ki�ide yeti�kinlik d�neminde tatl� yenildi�inde pi�manl�k hissinin olu�mamas�na, hatta iyi bir �ey yapm�� gibi tatl�y� yerken mutluluk duymas�na sebebiyet vermektedir.
V�cudumuzun Ger�ekten �ekere �htiyac� Var m�d�r?
Beyin, sinir sistemi ve alyuvarlar normal ko�ullarda enerji ihtiya�lar�n� mutlak surette karbonhidratlardan kar��lamak durumundad�r. Baz� karbonhidratlar besinlerde do�al olarak bulunurlar (meyvelerde fruktoz, s�tte laktoz, tah�llarda ni�asta gibi). Baz�lar� ise sonradan ilave edilirler (sofra �ekeri ve �eker i�eren besinler). Kayna�� ne olursa olsun, v�cut ger�ekte bu fark� anlamaz. Karbonhidratlar b�y�k oranda bitkisel kaynakl� besinlerden al�nmaktad�r. Bu karbonhidratlar v�cudumuzda yap�ta�� olan glikoza d�n���r ve kan �ekerinin esas kayna��n� olu�tururlar. O nedenle D�nya Sa�l�k �rg�t� g�nl�k enerjimizin %55-60’�n�n karbonhidratlardan kar��lanmas� gerekti�ini vurgulamaktad�r.
Fazla Karbonhidrat T�ketiminin Zararlar� Nelerdir?
V�cut, kan �ekerinin t�m�n� ayn� anda enerjiye �evirememektedir. Kan �ekeri d�zeyi normalin �zerine ��kt���nda; pankreastan sal�nan ins�lin hormonu fazla �ekerin depolanmas� i�in karaci�er, kas ve di�er h�creleri uyar�r.
Glikozun bir k�sm�, kas ve karaci�erde glikojen �eklinde depolan�r. �htiyac�ndan fazla enerji t�ketimi durumunda v�cut, bir k�s�m glikozu v�cut ya��na �evirir. Dolay�s�yla obezite ve beraberindeki 40’� a�k�n hastal�k i�in davetiye ��kart�lm�� olmaktad�r.
Bu nedenle karbonhidratlar� az� karar �o�u zarar mant��� ile de�erlendirmekte yarar vard�r. Son zamanlarda �eker kullan�m�n�n h�zla artmas�yla birlikte kalp - damar hastal�klar�, diyabet, kanser, sindirim sistemi hastal�klar� ve romatizmal hastal�klar�n g�r�lme s�kl�klar�nda art��lar olmaktad�r.
Hi� �eker T�ketmemek V�cutta Bir Eksiklik Yaratmaz m�?
Rafine edilmi� haliyle �eker 200 - 300 y�ll�k k�sa bir ge�mi�e sahiptir. Peki �ekerin ke�finden �nce insanlar bu ihtiya�lar�n� nas�l kar��l�yordu, acaba v�cutlar�nda bir eksiklik olmuyor muydu?
Nas�l ki araban�n hareket edebilmesi i�in deposunda benzin olmas� gerekiyorsa, v�cudumuz i�in de temel enerji kayna�� glikozun bulunmas� gerekir. Ancak bu glikoz, �ay�n i�erisine at�lan ve tatl�lar�n yap�m�nda kullan�lan rafine haliyle sofra �ekeri olarak g�r�lmemelidir.
Daha �nce belirtildi�i gibi do�al besinlerden de bu �ekerin elde edilmesi s�z konusu olmaktad�r. E�er ki sofra �ekerinin eksikli�i durumunda metabolizmam�z s�k�nt� olu�tursayd�; sa�l�k personeli diyabeti olan bireylere de her g�n tatl� yemelerini �nerirdi.
Yo�un olarak 1900’l� y�llar�n ba��ndan itibaren beslenmemizde yer alan �eker, daha �ncesinde saraylarda kullan�lan l�ks bir besin maddesi olarak tan�mlanmaktad�r. G�n�m�zde �ekerin girmedi�i bir yer yok gibi. O nedenle bebeklikten itibaren �ekerli besinlere al��t�r�lan bir insana sa�l�k problemlerinden �t�r� art�k �ekeri hayat�n�zdan ��karmal�s�n�z demek �ok zor.
�eker V�cutta Nas�l Bir S�k�nt� Yaratmaktad�r?
H�zla ve hemen kana kar��an, safla�t�r�lm�� ve rafine �eker i�eren besinler kan �ekerinde ani bir dalgalanmaya neden olurlar. �ok k�sa s�rede y�kselen kan �ekeri yakla��k yar�m saat sonra ayn� h�zda d��meye ba�lar.
Her ��k���n bir ini�i vard�r. ��in k�t� taraf�; tatl� yenildikten bir s�re sonra artan ve azalmaya ba�layan kan �ekeri seviyesi eski seviyesinin de alt�na d��mektedir. Dolay�s�yla kan �ekerinde aniden bir pik ya�anmas� tekrardan tatl� yeme iste�i do�urmaktad�r. Bu nedenle kimse bir par�a tatl� yiyerek dur diyememektedir.
Peki, �ekerin Yerini Nas�l Doldurabiliriz?
Her zaman i�in besinlerin do�al�n� tercih etmekte yarar vard�r. Ama bu demek de�ildir ki: Hi� tatl� yenilmemelidir. Elbette tatl� yenilmemesini gerektiren �eker hastal��� gibi bir durum s�z konusu de�ilse bazen tatl� yenilebilir. Ancak tatl�lar�n t�ketim s�kl���na ve miktar�na dikkat etmek, ayr�ca baklava, lokma, tulumba gibi a��r tatl�lar yerine; s�tla�, muhallebi, puding, komposto, ho�af, kabak tatl�s� gibi hafif tatl�lar� tercih etmek gerekir. ��te bu tatl�lar�n yap�m�nda - enerji al�m�n� azaltmak ad�na - toz tatland�r�c�lardan yararlan�labilir.
Diyabetliler ba�ta olmak �zere, �eker tad�ndan vazge�emeyen, i�tah�n� bask�lamakta g��l�k �eken, formuna �nem veren bireyler ve aileleri i�in �ok iyi bir alternatif olarak yapay tatland�r�c�lar�n �eker yerine kullan�lmas� daha uygun g�r�lmektedir.
Gerek i�eceklerde tablet olarak, gerekse tatl�lar�n yap�m� esnas�nda toz formlar� ile g�venle kullan�labilen bu tatland�r�c�lar�n enerji de�eri yok veya g�z ard� edilecek kadar d���kt�r. Kan �ekeri �zerinde de olumsuz etki yaratmamalar� nedeniyle safla�t�r�lm�� ve rafine �eker yerine tercih edilmeleri daha sa�l�kl� olacakt�r.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta; baz� yapay tatland�r�c�lar�n oca�� kapatt�ktan (besin pi�irildikten) sonra ilave edilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde topaklanma ve metalik bir tat olu�turabilmektedir.
Yapay Tatland�r�c�lara Ge�i�
Yapay tatland�r�c�lar ilk olarak 1900’l� y�llar�n ba��nda ortaya ��km��, 1940’lardan beri t�m d�nyada hem �eker hastalar� hem de sa�l���na �zen g�sterenler taraf�ndan yo�un olarak kullan�lmaktad�rlar.
G�n�m�zde en fazla kullan�lan yapay tatland�r�c�lardan biri olan aspartam �zerinde 200’� a�k�n bilimsel �al��ma yap�lm��, y�ksek dozlarda kullan�m�nda dahi zararl� bir etkiye sahip olmad��� g�r�lm��t�r. Aspartam kullan�m� D�nya Sa�l�k �rg�t� taraf�ndan onaylanm��t�r.
Yapay Tatland�r�c�lar Kanser Yapar m�?
1939 y�l�nda yap�lan k���k �apta bir ara�t�rmada sakarin i�eren yapay tatland�r�c�lar�n s��anlarda mesane kanserine yol a�t��� saptanm��t�r. Ancak bunu izleyen �al��malar�n hi�birinde benzer bir etkiye rastlanmam��t�r. Zaten bilim d�nyas�nda hayvan modelinde kar��la��lan bir durum insanlarda da aynen ger�ekle�ir diye bir durum s�z konusu de�ildir.
72 y�ld�r yap�lan �al��malarda �ok daha y�ksek dozlarda insanlara verilen bu yapay tatland�r�c�larda benzer bir yan etkinin g�r�lmemesi �zerine, bug�n bizler dan��anlar�m�za D�nya Sa�l�k �rg�t�’n�n onay verdi�i bu yapay tatland�r�c�lar� �nermekte ve kullan�mlar�nda bir sak�nca g�rmemekteyiz.
Bu �ekilde bir kan�n�n olu�mas�nda 20. y�zy�l�n sonlar�na do�ru bulunan aspartam�n rol� b�y�kt�r. Aspartam piyasada sakarinin �n�ne ge�mi�tir. Sonralar� sakarinin aspartama �amur at izi kals�n mant��� ile misilleme olarak unutkanl�k yapt���na dair deme�lerin verilmesi sonucu her 2 grup yapay tatland�r�c� da k�t� olarak haf�zalara kaz�nm��t�r. Ancak t�m tatland�r�c�lar gerek diyabetliler gerekse formuna dikkat edenler ve aileleri taraf�ndan rahatl�kla kullan�labilirler.
Formda kalmak, �ekerin zararl� etkilerine maruz kalmamak ve a��z tad�ndan vazge�memek i�in yapay tatland�r�c�lar g�venle kullan�labilir.
11.3.2011 - 5861
|