|
Bireyler normalde yapamad�klar� bir�ok aktiviteyi tatil zamanlar�nda ger�ekle�tirerek ya�amlar�nda bir de�i�im ger�ekle�tirirler. ��iyle veya okuluyla ilgili bir tak�m problemler ya�ayanlar, bu ortamdan uzakla�t�klar� i�in sorunlar� k�sa s�reli de olsa unutuverirler.
Ama mutlu ge�en uzun tatilden sonra, s�k�ld��� ayn� mekana geri d�nmek i�kence haline d�n��ecektir. ��ini veya okulunu sevmeyenler depresyonu �ok daha �iddetli ya��yorlar.
Baz� insanlar ise tatilde yakalam�� olduklar� tempoyu g�ndelik ya�amlar�na aktarabileceklerine inanacak kadar saf y�reklilikle yakla��rlar konuya. �ddial� geri d�n�� kararlar�yla i�e giri�irler. Tatil sonras� kad�nlar�n en s�k ald��� yeni karar 'zay�flamak', erkeklerinse 'sigaray� b�rakmak't�r.
Birka� hafta i�inde ya�an�lan ba�ar�s�zl�klar, bu i�tahl� grubu da atalet grubunun bulundu�u noktaya -depresyonun kuca��na- s�r�kler.
Bu sosyal ve psikolojik etkenlerin yan� s�ra yaz tatili d�n��leri biyolojik ritmimiz a��s�ndan da risk alt�nda oldu�umuz mevsimsel bir d�neme, sonbahara denk gelir. G�ne� ���nlar�n�n insanlar�n biyolojik ritmi �zerinde etkin oldu�u bilinmektedir.
Havalar�n serinlemeye ba�lamas� ile g�ne� ���nlar�n�n giderek etkisinin azalmas�, anksiyete, depresyon gibi ruhsal problemlerin ortaya ��kmas�na neden oluyor. Bunun sebebini de �u �ekilde a��klayabiliriz: Beynimizde hipofiz bezi melatonin hormonu �retmekle g�revlidir. Karanl�k ortamlarda bu bez hormon �retimini art�r�r.
Melatonin hormonu insan�n fiziki hareketlerini yava�latan, uykulu ve bitkin yapan, ruh halini dingille�tiren, yani ruhun nefes almas�n� sa�layan do�al bir sakinle�tiricidir. Karanl�kta uykuya dalmam�z�n daha kolay olu�u bunun bir g�stergesidir.
Karanl�kta �retimi artan melatoninin v�cudumuz �zerindeki en �nemli etkisi, can�m�z�n s�rekli tatl� yiyecekler istemesi ya da a��r� yeme iste�idir. K�� aylar�nda belki de kilo almam�z�n nedenlerinden biri bu olabilir.
G�z�n a� tabakas�ndan hipofiz bezine iletilen ���k ise melatoninin �retilmesini azalt�yor. Bu olay melatonin miktar�n� azaltt��� i�in belirtiler ba�l�yor. Ki�i ne�elenip, aktifle�iyor. K�� aylar�nda g�ne� �����n�n azalmas�, gecelerin uzun, g�nd�zlerin k�sa olmas� ve do�al olarak melatoninin �ok �retilmesi mevsimsel duygulan�m bozuklu�una yol a��yor.
G�ne� �����n�n bu ruhsal rahats�zl�ktaki �nemi, mevsimsel �zellikli depresyonun Kuzey �skandinavya �lkelerinde di�er toplumlara g�re 3 kat daha s�k g�r�lmesiyle de anla��labilmektedir. Depresyonun ana belirtileri, iki hafta boyunca hi�bir �eyden zevk alamamak ve isteksizlik, iki hafta boyunca ruhsal ��kk�nl�k hissetmektir.
Depresyona girdi�imizi g�steren di�er belirtilerse uyku bozukluklar�, konsantrasyon bozukluklar�, su�luluk duygusu, i�tah de�i�iklikleri, fiziksel aktivite de�i�iklikleri (a��r� durgunluk veya gerginlik) olarak s�ralanabilir. Sonbahar ve k�� aylar�nda ba�lay�p ilkbaharda d�zelen duygusal rahats�zl�klar� "mevsimsel depresyon " olarak tan�ml�yoruz.
Ancak en az�ndan iki y�l boyunca ayn� d�nemlerde ortaya ��kmas� gerekmektedir. Mevsimsel depresyon �zellikle gen�lerde g�r�l�yor ve iklime ba�l� olarak de�i�iklik g�steriyor. Mevsimsel depresyonun daha spesifik belirtileri ��yle s�ralalanabilir: Halsizlik, a��r� uyku ihtiyac� (g�nde en az 10 saat) veya normal uykudan iki saat fazla uyuma, karbonhidrat ihtiyac�n�n artmas�, iki hafta boyunca genel isteksizlik, ilgi kayb� ve ruhsal ��kk�nl�k hissi.
��inizden hi�bir �ey yapmak gelmiyorsa, s�rekli uyumak istiyorsan�z ve her uyand���n�zda da eklemleriniz ve kaslar�n�z a�r� i�inde kal�yorsa, kendinizi mutsuz hissediyor ve ba��n�za s�rekli k�t� bir olay gelece�inden endi�e duyuyorsan�z, mevsimsel depresyon ya��yor olabilirsiniz. Mevsimsel depresyonun etkiledi�i �ocuklar ve gen�lerin, �zellikle bu d�nemlerde evde, okulda uyum sorunlar�, gen�lerin de marjinal gruplara kat�lma e�ilimleri artabilir.
Mevsimsel depresyonun asl�nda s�rf insanlara �zg� bir olay de�il, do�adaki t�m canl�lar�n kendilerini yeni mevsime haz�rlarken ge�irdikleri bir durgunluk d�nemi oldu�unu bilmek gerek. Her canl�n�n ya�ad��� bu fiziksel ve ruhsal de�i�imi baz� hayvanlar k�� uykusuna yatarak sona erdirirler.
Mevsimsel depresyon d�nemini en az zararla atlatmak i�in �neriler
��ini veya okulunu sevmeme d�zey ileri derecede olan ilk grup i�in s�k�nt� olu�turan olaylar�n �zerine gidilmesi gerekiyor. Depresyonu yenilgi olarak g�rmemeliler. Hatta yeni olu�an bu durum, ki�i i�in var olan sorunlar� sorgulama a��s�ndan bir f�rsat olabilir. ��le ilgili bir probleminiz varsa bunu halletmenin yollar�n� bulun.
E�er patronunuzla aran�zda bir sorun varsa, konu�arak meseleyi halletmeye �al���n. ��inizi sevmiyorsan�z ya ba�ka bir i� yapmaya �al���n ya da i�inizin g�zel y�nlerini g�r�p al��maya �al���n. Kendinizi y�pratmay�n.
E�er ev han�m�ysan�z, arkada�lar�n�zla g�nl�k ya�am�n�z� renklendirecek aktiviteler planlay�n.
Planlad���n�z gibi ge�meyen tatiller de depresyon sebebi olabilir. Zaman�n bo�a ge�ti�i hissini verir. Bu durumda en yak�n hafta sonu tatilini daha g�zel planlay�n. Tatillerde sadece ba�kalar�n�n istedi�i i�leri yapmay�n. Kendisini rahatlatmayan insan�n �evredeki insanlara yarar� olmaz.
Okulla ilgili sorunlar, �zerinde uzun uzad�ya durulabilecek konulard�r. �zetle, t�m ya� gruplar� i�in, ge�en y�l nas�l ge�mi� olursa olsun, bu y�l�n yeni bir ba�lang�� oldu�unu vurgulamak esast�r. Ebeveyn olarak her zaman onlar�n taraf�nda oldu�unuzu g�stermelisiniz.
�ocuk, belli konularda zorlan�yor olabilir, arkada�lar�yla sorunlar� olabilir, ��renme zorlu�u �ekebilir, vb. �nce konu�up derdini anlamak gerekiyor. �al��ma s�resi mi az, yoksa s�re olmas� gerekende uzun mu? Yani ��renme zorlu�u mu var, yoksa esas olan isteksizlik midir? Bu gibi sorular�n yan�tlar�n� bulmak gerek. ��retmenle ili�kiye ge�mek ve �ocukla birlikte onu s�kmadan �devle u�ra�mak ��z�m�n ilk basama��d�r.
H�rsl� ba�lay�p yenilgiyle tan��an ikinci grubun i�i daha kolayd�r. Tatil d�n���nde, ya�ama ak�lc� kararlarla girme fikrine herkes sayg� g�sterir ve takdir eder.
Amerikan Hastanesi
Psikiyatri B�l�m�
Dr. �smet Bora
16.8.2010 - 1935
|