|
Parkinson hastal���n�n ilk kez 1817 y�l�nda James Parkinson isimli bir �ngiliz doktor taraf�ndan tan�mland���n� hat�rlatan Aysu �en, hastal�k hakk�nda �unlar� a��klad�: “Ba�lang�� ya�� ortalama 60’t�r ve g�r�lme s�kl��� ya�la birlikte artar. Hastalar�n % 5 kadar�nda 40 ya��n alt�nda ba�lar.
Bu gruba “gen� ba�lang��l� Parkinson” deniliyor. Hastalar�n b�y�k �o�unlu�u, genelde ileri ya�larda ba�layan ve ailesel olmayan “sporadik” denilen gruptalar. K���k ya�ta ba�lam�� olan hastal���n genetik olma olas�l��� daha y�ksektir. Beyin sap� b�lgesinde bulunan, substansiya nigra (siyah �ekirdek) isimli bir h�cre grubunda yava� olarak ilerleyen h�cre �l�m� ve dejenerasyon olmas�yla karakterizedir.
Bu h�crelerdeki se�ici-ilerleyici kay�p ve dejenerasyonun sebebi hen�z bilinmiyor, ancak hastal�k daha �ok k�rsal kesimde ya�ayanlarda ve kuyu suyu kullananlarda g�r�l�yor. Tar�m ila�lar�n�n bir etkisi olabilece�i d���n�lmektedir. Siyah �ekirdekteki h�cre grubu “dopamin” denilen bir kimyasal maddeyi �retir.
Dopamin, hareketlerimizin ba�lat�lmas�n�, ak�c� ve ahenkli olmas�n� sa�lar. Parkinson hastal���nda siyah �ekirdekteki h�crelerin azalmas� sonucunda dopamin eksikli�i olmakta ve bu nedenle hastal���n belirtileri ortaya ��kmaktad�r.”
Dr. Aysu �en, Parkinson hastal���n�n belirtilerini ise ��yle s�ralad�;
1. Hareketlerin yava�lamas� (Bradikinezi): Hastalar�n her t�rl� hareketlerinde yava�lama, a��rla�ma olur. E�er hastal�k koldan ba�lad�ysa, beceri isteyen ince i�lerde g��l�k olur. �rne�in d��me ilikleme ve t�ra� olmada zorluk, yaz�n�n giderek k���lmesi gibi belirtiler g�zlenir. Hastal�k bacaklar� etkiledi�inde ise aya��n� s�r�yerek y�r�me, �zellikle basamaklar� ��karken veya engebeli yollarda aya��n tak�lmas� g�r�lebilir.
Bu istemli hareketler d���nda g�z k�rpmak ve y�r�rken kollar� sallamak gibi otomatik olarak yap�lan hareketler de azal�r veya kaybolur. Hareketlerde yava�l�k ne kadar belirgin olsa da hastalarda kuvvet kayb� (fel� durumu) yoktur.
2. Kaslardaki tonusun artmas� (Rijidite): Normalde dinlenme halindeyken kaslarda, kas tonusu olarak adland�r�lan, hafif bir kas�lma vard�r. Parkinsonda ise hastan�n kolu veya baca�� hafif�e b�k�lmeye �al���ld���nda harekete kar�� s�rekli diren�le kar��la��l�r. Hastalar bu durumu yorgunluk, a�r�, kramp, sertlik, tutukluk �eklinde hissedebilir.
3. Titreme (Tremor): �stirahat halindeyken kollar ya da bacaklarda tipik kaba bir titreme g�zlenir . Elin ba� ve i�aret parma��nda para sayma hareketi �eklinde s�n�rl� kalabilir. Hastalar ellerini kullanmaya ba�lad�klar�nda bir s�re kaybolur.
Eller ileri do�ru uzat�l�p havada bekletildi�inde de g�zlenebilir. Burada �zerinde durulmas� gereken bir nokta var. Halk aras�nda zannedildi�i gibi Parkinson hastal���nda mutlaka titreme olmas� gerekmez. Titreme �nemli bir bulgudur, fakat titremesi olmayan Parkinson hastalar� da vard�r. Ayr�ca, her titremesi olan Parkinson hastas� de�ildir. Heyecan, stres gibi durumlarda normal insanlarda da titreme olabildi�i gibi titremeyle giden “ailevi/esansiyel tremor” denen iyi gidi�li bir hastal�kta ve baz� ya�l�larda da titreme g�zlenebilir.
4. Duru� refleksinde bozulma: Normalde ayakta hareketsiz olarak duran bir insan� itti�inizde ayaklar�n�n ve kollar�n�n pozisyonunu ani olarak de�i�tirerek dengesini sa�lar ve d��mez. Parkinson hastal���nda bu refleks bozuldu�undan, hastay� aniden geriye do�ru itti�inizde, dengesini sa�layamaz ve yere d��ebilir. Buna “postural refleks bozuklu�u” denmektedir. Ayr�ca hastalar�n ayakta duru�lar�nda da bozulma g�zlenir. Hastalar �ne do�ru e�ik, kollar� dirsekten hafif�e b�k�k ve g�vdeye do�ru �ekilmi� olarak dururlar.
Belirtiler Nelerdir?
Parkinson hastal��� diyebilmek i�in bu d�rt belirtinin hepsinin birden olmas� gerekmemekte. Bu belirtiden ikisi bulundu�unda tan� konulmaktad�r.
Monoton, al�ak sesle, zor anla��l�r bi�imde konu�ma. Bazen hecelerin tekrar�.
Y�r�me bozuklu�u: Bazen ani olarak h�zlanma, istedikleri zaman duramama ve d��me .
Kap� e�ikleri ve dar yerlerden ge�erken kilitlenme.
Yutma zorlu�u, tansiyon d��mesi, salya akmas�, ayaklarda �i�me, kab�zl�k, idrar yapma problemleri, cinsel fonksiyon bozukluklar�, ciltte ya�lanma artmas�-pullanma, a��r� terleme, g�rmeyle ilgili problemler, a�r�lar, depresyon, unutkanl�k bunama gibi belirtiler de g�r�lebilmektedir.
Parkinson hastal���na benzeyen ve onunla kar��abilen “parkinsonizm” tablolar� da vard�r. Bunlar:
1. Parkinson hastal���nda g�r�lebilen belirtiler yan�nda ba�ka ek belirtiler de g�r�len ”Parkinson art� sendromlar�”: Multisistem atrofisi (MSA), �lerleyici g�z hareketleri felci (PSP) ve kortikobazal gangliyonik dejenerasyon (CBD) olarak adland�r�lan hastal�klar.
2. Ba�ka bir sebep ya da hastal�k nedeniyle beynin etkilenmesi sonucu g�r�len Parkinsonizm tablolar�: Baz� ila�lar, beyin damar t�kan�kl�klar�, travma, civa-manganez zehirlenmesi, baz� enfeksiyonlar gibi.
Parkinson Hastal���n�n Tedavisi
�la� Tedavisi: Ana prensip beyinde yetersiz �retilen dopamini yerine koymakt�r. Bunun i�in, beyinde dopamin �reten h�creler taraf�ndan dopamine d�n��t�r�len “levodopa” isimli bir madde kullan�lmaktad�r. Y�llar i�inde yap�lan g�zlemler sonras�nda, uzun y�llar levodopa kullanan -�zellikle gen�- hastalarda baz� problemler ortaya ��kt��� g�r�lm��t�r; Tedaviye ba�land�ktan d�rt be� y�l kadar sonra hastalar�n yakla��k yar�s�nda levodopan�n etki s�resi k�sal�p, daha �nceleri yeterli gelen ila� s�kl��� yeterli gelmemekte ve hastalar bir sonraki ila�lar�n� alma zaman�na yak�n ilac�n etkisinin ge�ti�ini fark etmekteler.
Buna “a��lma-kapanma d�nemleri” veya “motor dalgalanmalar” denilmekte. Hastalarda kollar, bacaklar, g�vdede k�vr�lma, b�k�lme, kas�lma ve atma �eklinde istem d��� hareketler de ortaya ��kabilmekte veya yeterli dozda al�nmas�na ra�men ila� zaman zaman hi� etki etmemektedir. Bu nedenle gen� hastalarda levodopa ba�lanmas�n� m�mk�n oldu�unca geciktirmek gerekmektedir.
Gen� ya�taki hastalarda �ncelikle ba�lanmas� tercih edilen “dopamin agonistleri” denen bir grup ila� daha vard�r. Bu ila�lar, beyin h�crelerindeki dopamin ba�lanma b�lgelerine ba�lanarak, onun etkilerini yaparlar.
Gen� ve titremesi fazla olan hastalarda antikolinerjikler denen ila�lar da kullan�labilmektedir. Ya�l�larda bellekle ilgili problemler yaratabilmeleri nedeniyle tercih edilmiyorlar.
Beyindeki dopamin miktar�n� �e�itli mekanizmalarla artt�rarak etki eden ve “enzim inhibit�rleri” denen bir grup ila� daha kullan�lmaktad�r.
Ayr�ca hastalarda g�r�lebilen depresyon, uykusuzluk, hayaller (hal�sinasyonlar), hezeyanlar (varsan�lar), bunama, kab�zl�k gibi di�er belirti ve bulgular i�in de bunlara y�nelik ila�lar kullan�labilmektedir.
Cerrahi Tedavi: Parkinson hastal���nda tedavi �ncelikle ila�larla yap�lmaktad�r. Cerrahi tedavi t�m hastalar i�in uygun bir y�ntem de�ildir. Tedaviye yeterli yan�t al�namayan baz� belirtiler i�in veya levodopan�n uzun s�reli kullan�m� nedeniyle ortaya ��kabilen motor dalgalanmalar ve istemsiz hareketler gibi durumlarda cerrahi tedavi d���n�lebilmektedir. Cerrahi giri�im yap�labilmesi i�in hastada olmamas� gereken baz� ko�ullar bulunmaktad�r.
Hastay� takip eden n�roloji uzman� gerekli g�rd���nde cerrahi tedaviye karar vererek, beyin cerrahisi b�l�m�yle i�birli�i yapmaktad�r.
Parkinson hastal���nda dopamin eksikli�i nedeniyle beyinde baz� b�lgeler fazla �al��makta. Bu cerrahi y�ntemlerle de fazla �al��an b�lgeler daha az �al���r hale getirilmektedir. Bu ama�la “yakma (destr�ktif) cerrahisi” veya “pil takma cerrahisi (Derin beyin stim�lasyonu)” olarak iki y�ntem kullan�lmaktad�r.
Egzersiz: D�zenli fiziksel aktivite ve egzersizin kas sertli�i ve hareket yava�l��� �zerine olumlu etkileri vard�r. Kaslar ve eklemlerin i�levlerini daha iyi s�rd�rebilmelerini sa�larlar. Uzun s�reli, yorucu olmas� gerekmemektedir. Y�r�y��, y�zme ya da di�er spor aktiviteleri �nerilebilir.
18.12.2010 - 3792
|