Osmanl� D�neminden G�n�m�ze Uzanan �ifal� �orbalar

Osmanl� t�bb�n�n klasik d�neminde hangi hastal�klarda ne gibi yemeklerin tavsiye edildi�ini merak edip; biri 14. y�zy�lda, ��� 15. y�zy�lda yaz�lm�� d�rt T�rk�e t�p eseri �zerinden bir fikir edinelim istedik.

Osmanlý Döneminden Günümüze Uzanan Þifalý Çorbalar

Bu ama�la hastal�k odakl� t�p kitaplar�ndan; Osmanl� t�bb�n�n �nl� hekimi Hac� Pa�a’n�n M�nteh�b-� �if� (14. yy), Abd�lvehh�b bin Y�suf ibn-i Ahmed el-Merd�n�’nin Kit�b�’l-M�nteh�b f�’t-T�b, �bn �erif’in Y�dig�r-� �bn �erif adl� eserleri ile yazar� bilinmeyen Cerrahn�me ad�ndaki eseri tarad�k.


Bu eserlerde hastal�klar tan�mland�ktan sonra tedavileri ve ila�lar� anlat�lmakta, baz� hastal�klar�n sonunda, o hastal��a �zg� beslenme rejimi verilmekte. Bu b�l�mde i�ecekler, tek ba��na etler, baz� sebze ve meyveler yan�nda pi�irilerek haz�rlanm�� yiyecekler de yer al�yor. Pi�irilerek haz�rlanan yiyecekler ise; �orbalar, a�lar, kebaplar ve tatl�lar.


Se�erek, bunlar�n hangi hastal�klarda tavsiye edildi�ini belirlemeye �al��t�k. Bu t�p eserlerinde baz�lar� geleneksel olarak t�ketilen �orbalar, a�lar ve tatl�lar t�bbi �zellikler ta��yan bitkiler ve maddeler ilave edilerek �e�itli hastal�klarda tedaviye yard�mc� olmak ad�na tavsiye ediliyor. Pek az�n�n tarifleri veriliyor, �o�unun sadece ad�yla yetinilmi�. O d�nemde kimi semptomlar hastal�k kabul ediliyordu. Hastal�klara ve semptomlara �nerilen g�dalar�n ba��nda da �orbalar geliyordu.


�orbalarda en �ok arpa ve mercimek kullan�l�yor. Gerek �orba gerek a�lar�n yap�m�nda kullan�lan t�m hububat�n kabuksuz olmas� �art.


Arpa ve mercimek dibekte d�v�ld�kten sonra suda ha�lan�p bezden s�z�lerek kabuklar�ndan ar�nd�r�l�yor.


Et suyuyla yap�lan �orbalarda k�mes hayvanlar� ile o�lak, kuzu ve koyun etlerinin sular� kullan�l�yor. Et suyu sade i�ildi�i gibi �spanak, b�r�lce, kabak, hindiba, semiz otu, �algam, turun� gibi sebzeler kat�larak da �orbalar yap�l�yor.


Ya�lardan en �ok bademya��, ard�ndan susam ya��, ceviz ya�� ve zeytinya�� tercih edilmekte. �orbalar ek�i nar suyu, ek�i erik, limon suyu, sirke ve sumakla ek�ilendiriliyor. Burada yer alan y�lan �orbas�n�n, sadece t�bbi olarak kullan�ld��� kan�s�nday�z.


K��a yakla�t���m�z �u g�nlerde i�imizi �s�tan �orbalar, bakal�m y�zy�llar �nce hangi hastal�klarda i�ilirmi�?


 Bal�k �orbas�: Ta�l�ca yerin k���k bal��� sirkeyle pi�irilir, Sar�l�kta (yarakan) kullan�l�r.


Cev-�b/Cev�v: Dibekte d�v�l�p kabu�u ��kar�lm�� arpa, y�kan�p ��mlekte iyice kaynat�l�p kevgirden ge�irilir. �ki okka s�zme arpaya bir okka bal kat�l�p hafif ate�te pi�irilir. Bir fincan kadar� so�uk suyla ezilip i�ildi�inde uyku getirir, �ks�r��e yararl�d�r. Badem ya��yla pi�irilirse uyuz, �i�ek ve k�zam�kta kullan�l�r.


 G�vercin yavrusu �orbas�: Y�rek sektesinde kullan�l�r. Helyun (ku�konmaz) �orbas�: �drar zorunda kullan�l�r. Horoz �orbas�: �tmemi� horozun �orbas�, mafsal a�r�lar�nda, kolikte (kulun�), nefes darl���nda kullan�l�r.


 Kar� (ya�l�) horoz �orbas�: Ya�l� horoz besiye �ekilir, hareket edemeyecek hale gelinceye kadar semirtildikten sonra kesilip i�i bo�alt�larak temizlenir. Karn� tuzla doldurulup dikilir. 20 k�s�m suyla ate�e konup �� k�s�m su kal�ncaya kadar kaynat�l�r ve bu su bir defada i�ilir. Fel�li ki�ilerde ve kolikte kullan�l�r.


Masl�ka: Et suyuyla sade �orbad�r. Bedeni semirtir, kan� ve spermi art�r�r, benzi ho� eder. O�lak, kuzu, iki ya��nda koyun (�i�ek) eti, semiz tavuk veya semiz pili�lerle pi�irilip �spanak veya eri�te ile bademya�� kat�lm�� masl�ka eklenir, ba� a�r�lar�nda kullan�l�r.


 Ma� (b�r�lce) �orbas�: Pili�le pi�irilir. Sinir yaralanmalar�nda, k�r�k ve ��k�klar ile burkulmalarda, kuvvet zay�flad���nda, mide �i�kinli�inde kullan�l�r. Mercimek �orbas�: Kabu�u ��kar�lm�� mercimekle yap�l�r. Sirke eklenerek kurde�ende, k�zam�kta kullan�l�r.


M�zevvere: �e�itli sebze ve meyvelerden yap�lan �orbalara denir. Etsiz m�zevvere, nekahat d�nemindeki hastalara verilir.


Ispanak m�zevveresi: Nohut suyuyla pi�irilmi� olan kolik (kulun�) ve ba� a�r�s�nda; bademya��yla birlikte de bo�az a�r�s�nda, t�rnaklar e�ri ve k�r oldu�unda kullan�l�r. Kabak m�zevveresi: G�z a�r�s�nda ve bademya��yla birlikte de bo�az a�r�s�nda, nezleden ileri gelen �ks�r�kte, hummalarda kullan�l�r. Koruk m�zevveresi: Pili� (firik, ferruc) etiyle hafakanda, ba��r a�r�s�nda, s�tmada, koz (ceviz) ya��yla ise ishalde kullan�l�r.


 Mercimek m�zevveresi: Nezle ve burun tomurdu�unda, koruk suyuyla ya da sumak suyuyla, kan t�k�rmede, pili� eti ve koruk suyuyla ishalde, ha�ha� ile bo�maca ve bo�az d��� �i�ti�inde, burun kanamas�nda, sirkeyle �i�ek ge� ��kt���nda, ek�i nar suyu, limon suyu veya sirkeyle vebada (taun) kullan�l�r. Nardeng m�zevveresi: Nar suyu ile yap�l�r. Ba� a�r�s�nda, ba��rsak ishalinde, a��z kokusunda, mide yanmas�nda, y�rek a�r�s�nda ve y�rek oynamas�nda kullan�l�r.


Ri�te m�zevveresi: Eri�te (ri�te) ile yap�l�r. Bademya��yla g�z ve bo�az a�r�s�nda; �ekerle veya balla birlikte ise nezlede, bo�azdan gelen kan� kesmede kullan�l�r. Semiz otu m�zevveresi: Ba� a�r�s�nda, g�z a�r�s�nda, burun kanamas�nda. Kuru ki�ni�le birlikte kurde�ende kullan�l�r. �algam m�zevveresi/�algam a��: Yeni do�urmu� kad�n�n s�t� az oldu�unda; dere otu ve nohut suyuyla pi�mi� olan� ise kolikte, Vitiligoda (baras) kullan�l�r. Unnab (h�nnap) m�zevveresi: Kaynam�� su ve k�zg�n ya� yan�klar�nda kullan�l�r. Dolama, sivilce, ��ban ve si�il ��kt���nda ise yedirilmez. Nohud�b: Susam ya��nda (�irugan) pi�irilen so�ana kabu�u ��kar�lm�� nohut eklenip kaynat�l�r. Nohutlar eriyince bezden ge�irilip saklan�r. �htiya� oldu�unda bir ka��k i�ilir; fel�lerde, etle pi�mi�i kulun�ta, ceviz ya��yla yap�lm��� unutkanl�kta, y�rek sektesinde, sar�l�kta, nikris ve mafsal a�r�lar�nda kullan�l�r.


O�lak eti �orbas�: �orba i�in s�t emen kara o�lak eti kullan�l�r. Zay�f ki�ilere yararl�d�r, �abuk sindirilir, bedeni �i�manlat�r.


Tavuk �orbas�: Nohut suyu, tar��n ve durak otuyla epilepside (sara); tatl� badem ya��yla bo�azdan gelen kan� kesmek i�in; marul yapra�� ve az�c�k ki�ni� ile yap�lm�� olan� ise m�lihulya ve divanelikte, zahmetli do�urmada kullan�l�r. Y�lan �orbas�: Susuz yerin engerek y�lan�n�n kuyru�uyla ba��ndan birer kar��a yak�n k�sm� kesilip at�l�r. Kalan� temizlenip iyice y�kand�ktan sonra bir ��mle�e konur.


Biraz tuz, biraz durak otu ve az�c�k havlican ve su ilave edilerek y�lan eti eriyinceye kadar pi�irilir. C�zzamda kullan�l�r.


Kaynak Nuran Y�ld�r�m: “14. ve 15. Y�zy�l T�rk�e T�p Yazmalar�nda Hastal�klara Tavsiye Edilen �orbalar, A�lar ve Tatl�lar”, T�rk Mutfa��, Ed. Arif Bilgin-�zge Samanc�, K�lt�r ve Turizm Bakanl��� Yay. Ankara 2008, 153-163.


Herkese Sa�l�k Dergisi

30.8.2010 - 2039



�lgili Di�er Yaz�lar
Þeker Bayramýna Özel Diyet
�eker Bayram�na �zel Diyet
Youtube etiket seçimi nasýl olmalýdýr?
Youtube etiket se�imi nas�l olmal�d�r?
Öðr. Gör. Özlem Karagöl: Entübasyondan korkmayýn
��r. G�r. �zlem Karag�l: Ent�basyondan korkmay�n
Ýlaç kullanýrken tüketilen besinlere dikkat
�la� kullan�rken t�ketilen besinlere dikkat
Erzurum Þehir Hastanesi 1.5 yýlda 1 milyon 250 bin hastaya hizmet verdi
Erzurum �ehir Hastanesi 1.5 y�lda 1 milyon 250 bin hastaya hizmet verdi
Konuyla �lgili Sorular

SA�LIK HABERLER� T�m Haberler Saðlýk Haberleri Rss

FOTO GALER� T�m Foto Galeriler
Diþ Fýrçanýzý Karanlýk Yerde Tutuyorsanýz Dikkat! Tehlike Saçýyor
Di� F�r�an�z� Karanl�k Yerde Tutuyorsan�z Dikkat! Tehlike Sa��yor
Yumurtayý Piþirmeden Önce Yýkamak Ne Kadar Doðru?
Yumurtay� Pi�irmeden �nce Y�kamak Ne Kadar Do�ru?
Kan Lekeli Yumurta Yenir mi?
Kan Lekeli Yumurta Yenir mi?
Lahana Yapraklarýný Göðsünüze Sarýn, Faydasý Ýnanýlmaz
Lahana Yapraklar�n� G��s�n�ze Sar�n, Faydas� �nan�lmaz

SA�LIK V�DEOLARI T�m Videolar
Saðlýk Video Göziçi Ýðne Nedir? Neden Yapýlýr? Ýzmir Kaþkaloðlu Göz Hastanesi
G�zi�i ��ne Nedir? Neden Yap�l�r? �zmir Ka�kalo�lu G�z Hastanesi
Saðlýk Video Yakýný Görememe ve Tedavisi Ýzmir Kaþkaloðlu Göz Hastanesi
Yak�n� G�rememe ve Tedavisi �zmir Ka�kalo�lu G�z Hastanesi
Saðlýk Video Botoks Nedir Kaþkaloðlu Göz Hastanesi
Botoks Nedir Ka�kalo�lu G�z Hastanesi
Saðlýk Video Katarakt Ameliyat Sonrasý Gözlük Ýzmir Kaþkaloðlu Göz Hastanesi
Katarakt Ameliyat Sonras� G�zl�k �zmir Ka�kalo�lu G�z Hastanesi

 

[Hata Bildir]