Maymun �i�e�i vir�s�n�n 12 �lkede 80 ki�ide tespit edilmesinin ard�ndan bir a��klama yapan D�nya Sa�l�k �rg�t� (WHO) "Tespit �al��malar� artt�k�a vaka say�s�n�n da artmas�n� bekliyoruz " dedi. WHO, vakalar�n g�r�ld��� �lkelerle i�birli�i i�inde vir�s tespit �al��malar�n� art�rmay� ve salg�n y�netimi konusunda yard�mc� olmay� hedeflediklerini duyurdu. �rg�t semptomlar�n 2-4 hafta aras� s�rd���n�, �l�m oran�n�n ise y�zde 3-6 aras�nda oldu�unu aktard�. WHO Avrupa Direkt�r� Hans Kluge de "Yaz mevsimi yakla��rken b�y�k bulu�malar, festivaller ve partiler nedeniyle yay�l�m�n h�zlanmas�ndan endi�e ediyorum " ifadelerini kulland�. WHO internet sitesinden maymun �i�e�ine dair en fazla sorulan sorular� ve yan�tlar�n� da payla�t�. Bunlar�n bir k�sm� ��yle: Maymun �i�e�i ile �i�ek vir�s� ne kadar benzer?K�resel a��lama faaliyeti sonras�nda 1980'de yery�z�nden silinen �i�ek vir�s� ile maymun �i�e�i aras�nda genetik benzerlik bulunuyor. Bu y�zden �i�ek a��s� yap�lan ki�iler maymun �i�e�ine kar�� da bir miktar koruma sahibi olabiliyor. �te yandan vir�s�n 40 y�ldan uzun s�re �nce yer y�z�nden silinmesi ve ard�ndan a��lama faaliyetlerinin durdurulmas�, gen� n�fusu bu vir�se daha a��k hale getiriyor. Maymun �i�e�i en �ok nerede g�r�l�yor?Orta ve Bat� Afrika'da s�kl�kla rastlanan bu vir�s� ta��yan hayvanlar, o b�lgelerdeki tropik ya�mur ormanlar�nda ya��yor. Bu b�lgelerden seyahat eden insanlar ve sat�lan hayvanlar arac�l���yla da di�er b�lgelere yay�ld��� d���n�l�yor. Maymun �i�e�i belirtileri neler?Belirtiler aras�nda ate�, yo�un ba� a�r�s�, kas a�r�lar�, s�rt a�r�s�, yorgunluk, lenf bezi �i�kinli�i, deride d�k�nt� ve lezyon yer al�yor. D�k�nt� genellikle ate�ten 1-3 g�n sonra ba�l�yor. Lezyonlar d�z veya �i�kin olabiliyor, i�i saydam veya sar�ms� bir s�v�yla dolabiliyor ve ard�ndan genellikle �atlay�p, kuruyup d���yorlar. V�cuttaki lezyon say�s� birka� adetten binlerceye kadar de�i�ebiliyor. D�k�nt� genellikle y�z, avu� ve ayaklarda yo�unla��rken g�vdede daha az g�r�l�yor. A��z, cinsel organlar ve g�zlerde de ortaya ��k�yorlar. Bu semptomlar 2-4 hafta s�rd�kten sonra genellikle kendili�inden ge�iyor. Fakat semptomlar ortaya ��kt���nda kendili�inden ge�mesini beklemek yerine doktora ba�vurmak tavsiye ediliyor. Maymun �i�e�i ge�irenlerle yak�n temasl� olanlar�n da sa�l�k birimlerine haber vermesi tavsiye ediliyor. Maymun �i�e�i �ld�r�c� m�?�o�u vakada semptomlar kendili�inden ge�se de vir�s baz� ki�iler i�in �l�mc�l yolabiliyor. Yeni do�an bebekler ve ba����kl�k sistemi zay�f ki�iler i�in bu vir�s daha fazla tehdit olu�turuyor. A��r vakalarda deri enfeksiyonu, zat�rre ve k�rl��e kadar ilerleyebilen g�z enfeksiyonlar� g�r�lebiliyor. Vakalar�n en s�k g�r�ld��� Afrika �lkelerinde �l�m oran� y�zde 3 ile 6 aras�nda de�i�iyor. Fakat bu �lkelerdeki vir�s tespit sistemlerinin k�s�tl� olmas� nedeniyle hafif vakalar�n tespit edilmemi� olma ihtimali de y�ksek. Bu nedenle ger�ek �l�m oran� bundan daha d���k de olabilir. Maymun �i�e�i hayvanlardan insanlara nas�l ge�iyor?Vir�s� ta��yan hayvanlar, fiziksel temas ile bunu insanlara bula�t�rabiliyor. Bu hayvanlar aras�nda kemirgenler ve primatlar da yer al�yor. Riski azaltmak i�in vah�i hayvanlarla korumas�z temas edilmemesi, �zellikle de hasta olan hayvanlardan veya �l� hayvanlardan uzak durulmas� tavsiye ediliyor. Maymun �i�e�i vir�s� insandan insana nas�l ge�iyor?Vir�s� ta��yan insanlar semptom g�sterdikleri d�nemde bula�t�r�c� oluyor. Bu genellikle vir�se maruz kald�ktan sonraki 2-4 haftal�k s�re�te oluyor. �zellikle d�k�nt� b�lgeleri, v�cut s�v�lar� ve yaralar bula�t�r�c� olabiliyor. Vir�s� ta��yan ki�ilerin kulland��� k�yafetler, havlular, nevresim tak�mlar� ve �atal-b��aklar da vir�s� bula�t�rabiliyor. A��zdaki lezyon ve yaralar da bula�t�r�c� oldu�u i�in t�k�r�k yoluyla bula�ma ihtimali de var. Bu y�zden maymun �i�e�i vir�s� ta��yan ki�ilerle yak�n temasta olanlar, �zellikle de ayn� evde ya�ayanlar, seks partnerleri ve sa�l�k �al��anlar� daha y�ksek risk grubunu olu�turuyor. Vir�s hamilelik d�neminde plasentadan bebe�e de ge�ebiliyor. Semptom g�stermeyen hastalar�n bula�t�r�c� olup olmad��� ise kesin de�il. Kimler daha fazla risk alt�nda?Vir�s� ta��yanlarla yak�n temasta olanlar�n yan� s�ra gen�lerin daha fazla risk alt�nda oldu�u d���n�l�yor. Bunun nedeni ise ya�l�lar�n �i�ek a��s� nedeniyle maymun �i�e�ine kar�� da bir miktar ba����kl�k sahibi olmas�. Bebekler, �ocuklar ve ba����kl�k sistemi zay�f olan ki�iler de risk alt�ndaki di�er gruplar. Maymun �i�e�i vir�s�nden nas�l korunulur?Korunman�n en etkili yolu, vir�s� ta��d���ndan ��phelenilen ki�ilerle fiziksel temas� azaltmak. Sa�l�k �al��anlar� ve vir�s� ta��yanlarla birlikte ya�ayanlar�n lezyonlarla do�rudan temas etmemesi ve maske takmas�, vir�s� ta��yanlar�n yaralar�n�n �zerine kapatmas�, kendilerini izole etmesi ve maske takmas� tavsiye ediliyor. Fiziksel temas�n gerekli oldu�u anlarda ise tek kullan�ml�k eldivenlerin giyilmesi bula��m riskini azalt�yor. Ayn� evde ya�ayanlar�n y�zeyleri, k�yafetleri ve mutfak e�yalar�n� d�zenli olarak temizlemesi gerekiyor. �ocuklar neden daha fazla risk alt�nda?Maymun �i�e�i vir�s� �ocuklarda ve yeni do�an bebeklerde daha fazla belirti g�steriyor. Maymun �i�e�i oldu�undan ��phelenenlerin ne yapmas� gerekiyor?Vir�se maruz kald���n�z� d���n�yorsan�z sa�l�k kurulu�lar�na ba�vurman�z, bu s�re�te de kendinizi m�mk�n oldu�unca izole etmeniz gerekiyor. Ba�vurunun ard�ndan sa�l�k kurulu�lar� yapt�klar� testler sonucunda pozitif olup olmad���n�z� ortaya ��karabiliyor. Maymun �i�e�inin a��s� var m�?�i�ek a��s�na kar�� geli�tirilen a��lar maymun �i�e�ine kar�� da k�smen koruma sa�l�yor. 2019'da onaylanan Imvamune, Imvanex ve Jynneos markalar�yla �retilen MVA-BN adl� bir a�� da maymun �i�e�ine kar�� etkili, fakat hen�z k�s�tl� say�da �retiliyor. Maymun �i�e�inin tedavisi var m�?Hastal�k belirtileri genellikle kendili�inden ge�iyor. D�k�nt� ve ka��nt�lar�n m�mk�nse kendili�inden kurumas�n� beklemek, de�ilse �zerini nemli tutmak da tavsiye ediliyor. G�z ve a��zdaki yaralarla temas etmemek de �nemli. �i�ek vir�s�ne kar�� geli�tirilen antiviral ila� tecovirimat (TPOXX ad�yla da biliniyor) Ocak 2022'de maymun �i�e�ine kar�� da kullan�m onay� ald�. Hangi �lkeler daha riskli?1970'ten bu yana maymun �i�e�i 11 Afrika �lkesinde g�r�ld�. Bunlar Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Demokratik Kongo, Gabon, Fildi�i Sahili, Liberya, Nijerya, Serra Leone ve G�ney Sudan. Genellikle bu �lkelerden seyahat eden ki�iler nedeniyle vir�s ba�ka �lkelerde de g�r�lebiliyor. Salg�nlardan biri de bu �lkelerden ithal edilen hayvanlar nedeniyle ger�ekle�mi�ti. May�s 2022'de Avrupa, Amerika ve Avustralya'da g�r�len vakalar ise vir�s�n tarihindeki s�ra d��� bir yay�l�m oldu. Pek �ok vakan�n Afrika �lkeleriyle ba�lant�s� olmad��� fark edildi. D�nya Sa�l�k �rg�t� bu yay�l�m�n nedenlerini ara�t�rmaya ve vir�s�n g�rd��� �lkelere destek vermeye devam ediyor. Daha b�y�k bir salg�n riski var m�?Maymun �i�e�i, bula��c�l��� y�ksek bir vir�s olarak g�r�lm�yor. Bunun nedeni ise bula�mas� i�in fiziksel temas ger�ekle�mesi gerekmesi. Uzun zamand�r bu vir�s� y�ksek �ncelikli vir�s kategorisinde de�erlendiren D�nya Sa�l�k �rg�t�, vir�s�n yay�lmas�n� �nlemek i�in vir�s�n g�r�ld��� �lkelerle temasa ge�ti. Maymun �i�e�i cinsel yolla bula��yor mu?Maymun �i�e�i vir�s� fiziksel temasla bula��yor ve buna cinsel ili�ki de dahil. Vir�s�n vajinal s�v�lar ve meni yoluyla bula��p bula�mad��� hen�z bilinmiyor fakat cinsel ili�ki s�ras�ndaki deri temas� vir�s� bula�t�rmak i�in yeterli olabiliyor. Derideki belirtiler cinsel yolla bula�an frengi ve herpes gibi di�er vir�slerin belirtilerini and�rabiliyor. Bu da vir�s�n neden �o�unlukla cinsel sa�l�k kliniklerine ba�vuran erkeklerde g�r�ld���n� a��klayabilir. Fakat risk yaln�zca cinsel olarak aktif ki�ilerle veya erkeklerle ili�kiye giren erkeklerle k�s�tl� de�il. E�cinsel erkekler daha y�ksek risk alt�nda m�?Avrupa �lkelerindeki vakalarda vir�s�n bula�t��� ki�iler aras�nda erkeklerle ili�kiye giren erkekler tespit edildi. Bu vakalar, cinsel sa�l�k kliniklerine ba�vurduklar�nda te�his edildi. Bu grupta daha fazla vaka duyulmas�n�n nedeni, bu grubun cinsel sa�l�k konusunda daha hassas olmas�ndan da kaynaklan�yor olabilir. Vir�s�n ad� neden maymun �i�e�i?Vir�s ilk olarak 1958'de bilimsel ara�t�rmalarda kullan�lan bir maymun kolonisinde tespit edildi�i i�in bu ismi ald�. �nsanlardaki ilk vir�s ise 1970'de g�r�ld�.
21.5.2022 - 61241
|