|
Kal�n ba��rsak kanserleri t�m d�nyada oldu�u gibi �lkemizde de ciddi sa�l�k sorunlar� olu�turuyor. Sa�l�k Bakanl���'n�n istatistiklerine g�re en s�k g�r�len ilk be� kanser aras�nda. Erkek ve kad�nlardaki kanserden �l�mlerde ���nc� s�rada.
Her ya�ta g�r�lebilmesine ra�men en s�k 50 ya��ndan sonra g�zlenir. Ortalama g�r�lme ya�� 63't�r. Kad�n erkek aras�nda g�r�me s�kl��� a��s�ndan pek bir fark yoktur.
LENF BEZLER�NE YAYILAB�L�R
Kal�n ba��rsak kanseri; ba��rsak duvar�n�n d���na ��kt���nda �nce �evresindeki lenf bezlerine, daha sonra da karaci�er ba�ta olmak �zere di�er organlara da yay�labilir. Tedavinin ba�ar�s� i�in 50 ya��ndan sonra d�zenli aral�klarla ba��rsaklar�n incelenmesi gerekir. Erken evrelerde hastal�ktan kurtulmak m�mk�n oldu�u halde ge� kal�nd���nda maalesef ya�am� tehdit eden sorunlarla da kar��la��labilir.
Kal�n ba��rsak kanserini �nlemek i�in, pi�irme y�ntemi de �ok �nemlidir. �zellikle mangal gibi pi�irme y�ntemlerinde etin yanmas� sonucu kanserojenler olu�abilir. Bu kanserojenler; mide, pankreas ve kal�n ba��rsak kanserinin geli�mesini tetikleyebilir. Bu nedenle etin ate�e 15 cm'den yak�n mesafede olmamas�na dikkat edin. Etin mangalda kalma s�resi uzad�k�a kanserojen madde olu�ma riski de artar.
K�MYASALLAR OLUMSUZ ETK�LER
Kal�n ba��rsak kanserinin kesin sebebi bilinmiyor. Fakat olu�umunda etkili olan baz� �evresel ve genetik nedenler vard�r. Beslenme al��kanl���, kal�n ba��rsak kanserinde �nemli bir yere sahiptir. �zellikle Bat� tipi diyet, kanser ihtimalini art�r�r. Kal�n ba��rsak kanserinin olu�mas�nda hayvansal ya�lar�n t�ketiminin etkili oldu�u ara�t�rmalar sonucu saptanm��t�r. Ayr�ca baz� kimyasal maddeler, kanser nedenleri aras�ndad�r. Sanayi i��ilerinde, baz� fabrikalarda �al��anlarda kal�n ba��rsak kanseri g�r�lmesi; kimyasal maddelerin etkisini ortaya koymaktad�r.
KALIN BA�IRSAK KANSER� ���N BAZI R�SK FAKT�RLER� VARDIR:
POL�PLER: Polipler kal�n ba��rsa��n i� duvar�ndan kaynaklan�r. 50 ya��n �zerindeki insanlarda yayg�nd�r. Ba�lang��ta iyi huylu t�m�rler olmas�na kar��n zamanla kanserle�me olas�l��� vard�r. Kanserle�me riski nedeniyle polipler, kolonoskopi yoluyla ��kart�lmal� ve d�zenli aral�klarla kontrol edilmelidir. Poliplerin erken tan�s� ve ��kart�lmas�, kal�n bar��rsak kanser riskini azalt�r.
YA�: Kal�n ba��rsak kanserleri genelde ya�l�larda g�r�l�r. Hastalar�n y�zde 90'�, 40 ya��ndan sonra tan� al�r. Ortalama ya� 60't�r. 40 ya��ndan sonra kal�n ba��rsak kanserine yakalanma oran� her 10 y�lda bir ikiye katlanarak artar.
GENET�K BOZUKLUKLAR: Belli genlerdeki de�i�iklikler, kal�n ba��rsak kanseri riskini art�r�r. Herediter polip d��� kal�n ba��rsak kanseri (HNPCC), kal�t�msal (genetik) kal�n ba��rsak kanserin en yayg�n tipidir. T�m kal�n ba��rsak kanser vakalar�n�n y�zde 2'sini olu�turur. Bu, HNPCC genindeki de�i�iklikler nedeniyle olur. De�i�mi� HNPCC genli hastalar�n y�zde 75'inde kal�n ba��rsak kanseri geli�ir. Kanserin ortalama g�r�lme ya�� 44'd�r.
A�LEDE KALIN BA�IRSAK KANSER �YK�S�: Bir ki�inin yak�n akrabalar�nda (anne, baba, karde�, �ocuklar) kal�n ba��rsak kanser �yk�s� varsa, ki�inin bu hastal��a daha gen� ya�ta yakalanma riski artar. Bu hastalar, kansere ilk yakalanan aile bireylerinin kansere yakalanma ya��ndan 10 y�l �nce kanser a��s�ndan taranmaya ba�lanmal�d�r.
DAHA �NCEDEN KALIN BA�IRSAK KANSER� GE��RM�� OLMAK: Kal�n ba��rsak kanser �yk�s� olan bir ki�ide tekrar kal�n ba��rsak kanseri geli�ebilir. Yumurtal�k, rahim ve meme kanseri �yk�s� olan kad�nlarda kal�n ba��rsak kanser riski de artm��t�r.
BOL MEYVE-SEBZE T�KET�LMEL�
�LSERAT�F KOL�T VEYA CROHN HASTALI�I: Ba��rsakta ad� ge�en iltihabi hastal��� olanlarda, kal�n ba��rsak kanser riski artm��t�r. Bu ki�ilerde normal topluma g�re 10 kat artm�� risk mevcuttur.
D�YET: Hayvansal ya�dan zengin, kalsiyum, folat ve liften fakir diyetle beslenenlerde kal�n ba��rsak kanser riski artm��t�r. Meyve ve sebzeden fakir beslenmek de riski art�r�r. Bol miktarda bal�k t�ketmek, muhtemelen ba��rsak kanserine yakalanma riskinizi azalt�r. Ba��rsak kanserine yakalanma riski haftada 12.5 birim alkol t�keten ki�ilerde artar.
S�GARA: Sigara i�en hastalarda polip ve kal�n ba��rsak kanser riski artar.
OBEZ�TE: Bilimsel �al��malarda v�cut kitle indeksi 40kg/m2 �zerinde olan ki�ilerde kal�n ba��rsak kanseri g�r�lme oran�n�n, normal a��rl�ktaki ki�ilere g�re daha fazla oldu�u g�sterilmi�tir. Egzersizin kolon kanseri riskini d���rd��� iddia edilir. Egzersizin nas�l i�e yarad���n� bilmiyoruz. Hormon seviyelerini etkiliyor ya da v�cudunuzun r�lantideki h�z�n�, belki de g�dalar�n ba��rsaklar�n�zda kal�� s�resini bile de�i�tiriyor olabilir.
L�FTEN ZENG�N BESLEN, KANSERDEN KORUN
Kal�n ba��rsak kanserlerinden korunmada tarama y�ntemlerinin yan� s�ra riski azalt�c� baz� basamaklar da mevcuttur. �rne�in fiziksel egzersiz, a��r� kilolardan kurtulmak, sigara ve alkol kullanmamak, y�ksek lifli, d���k ya� i�erikli g�dalar� t�ketmek; bunlardan birka��d�r. D�nya Sa�l�k �rg�t�; 2015 y�l�nda salam, sucuk, sosis, past�rma gibi i�lenmi� et �r�nlerini kesin kanserojenler aras�na dahil etmi�tir. A��r� k�rm�z� et t�ketilmesinin de �zelikle kal�n ba��rsak kanseri riskini art�rd��� ayn� duyuruda belirtilmektedir.
GENET�K TEST YAPTIRILMALI
Risk gruplar�na girmeyen hastalara, 50 ya��ndan ba�layarak gaitada gizli kan taramas�, 50 ya��n �zerinde ise en az�ndan be� y�lda bir sigmoidoskopi, 10 y�lda bir kal�n kolonoskopi yap�lmas� �nerilmektedir. Risk grubunda olan hastalardan; daha �nce polip ��kar�lm�� olan hastalar bu i�lemden sonra bir-�� y�l i�inde tekrar kal�n kolonoskopi yapt�rmal�d�r. Anne-baba gibi yak�n akrabalar�na kal�n ba��rsak kanseri tan�s� konmu� olanlar, 40 ya��ndan �nce veya akrabas�na tan� konuldu�u ya�tan en ge� 8-10 y�l �nce taramay� ba�latmal�d�r. Kal�tsal non-polipozis kal�n ba��rsak kanseri i�in genetik test yapt�r�lmal�d�r.
Ailesel, adenomatoz polipozis (FAP) olarak adland�r�lan hastal�k olan ki�iler, genetik dan��manl�k almal� ve 10-15 ya��ndan itibaren kal�n kolonoskopi ile takip edilmelidir. Meme ve kad�n genital organ kanseri olan ki�iler; 40 ya��ndan sonra, �lseratif koliti olan ki�iler ise tan� ald�ktan sonra periyodik olarak kal�n kolonoskopi yapt�rmal�d�r.
29.5.2017 - 27366
|