Koronavir�ste ikinci dalga: Asya �lkelerinden hangi dersleri ��karabiliriz?

H�cre biyolo�u Dr.Jennifer Rohn, Asya'da ba�layan ve buradan t�m d�nyaya yay�lan koronavir�s salg�n�nda ikinci dalgan�n art�k bir olas�l�k de�il, ger�ekli�e d�n��t���n� s�yl�yor, "�kinci dalga ba�lar m�?" sorusu yerine "Ne zaman ba�lar?" sorusuna odaklan�lmas� gerekti�ini vurguluyor.

D�nya Sa�l�k �rg�t� (WHO) dikkat �ekerek Covid-19'un kontrol alt�nda tutulmas�n�n "muazzam bir �aba gerektirece�i" uyar�s�nda bulunuyor.

Test, temas-takip ve karantina �nlemlerinden olu�an etkili stratejilere sahip G�ney Kore ve Almanya gibi �lkelerde s�n�rlamalar�n kald�r�lmas�ndan sonra vaka say�lar�nda ani art��lar g�r�ld�.

Avrupa Hastal�k �nleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) Ba�kan� Doktor Andrea Ammon, bu hafta Avrupa'n�n ikinci bir koronavir�s dalgas�na haz�rlanmas� gerekti�i uyar�s�nda bulundu.

�ngiliz Guardian gazetesine konu�an Ammon, "Bana g�re as�l soru, ikinci dalgan�n ne zaman ba�layaca�� ve ne kadar b�y�k olaca��" dedi.

D�nya genelinde bir�ok �lkenin g�z� �imdi Do�u Asya'da. Bu �lkeler ikinci dalga olas�l���na kar�� haz�rl�k yapmaya ba�lad�.

Peki, d�nya ikinci dalga i�in Asya'n�n deneyimlerinden ne dersler ��karabilir?

Her vaka, her temas

D�nya Sa�l�k �rg�t� Ba�kan� Tedros Adhanom'a g�re her vakay� tespit etmek, vir�s ta��yanlar� tecrit etmek, test yapmak ve bu ki�ilerin temasta bulundu�u herkesi bulup karantinaya almak ya�amsal �nemde.

University College London'dan Dr. Rohn da "Asya'dan gelen verileri dikkate al�nca ikinci dalgay� kontrol alt�na alman�n tek yolu, test, temas takip ve karantina" diye konu�uyor.

�rne�in, bir d�nem Covid-19'un merkezlerinden biri haline gelen G�ney Kore, erken a�amada, kapsaml� bir test program� ba�latt� ve vakalar� tespit etmek i�in cep telefonu uygulamalar� ve GPS teknolojisinden yararland�.

Bu strateji sayesinde yerel uyar� sistemleri devreye sokuldu. Bu yolla salg�n genel olarak kontrol alt�nda olsa bile vakalar�n g�r�ld��� yerlerin karantina al�nmas� sa�land�.

�lkede uzun bir s�re d�� kaynakl� olmayan hi�bir vaka g�r�lmedi. Fakat May�s ba��nda yeni vakalar ��kt�. 11 bin ki�iyi kapsayan temas-takip program�yla vakalar�n ba�kent Seul'deki bir gece kul�b�nden kaynakland��� g�r�ld�.

Veri analizi

Uzmanlara g�re Asya deneyiminden ��kar�lacak ikinci ders, vir�s�n davran��lar�n� anlamak i�in �in, Japonya ve G�ney Kore gibi �lkelerden gelen verilerin analiz edilmesi.

London School of Economics'ten Prof. Alistair McGuire, "�imdi iyile�me oran� hakk�nda bir �eyler biliyoruz. Ama temas oran� (temas s�ras�nda enfeksiyon olas�l���) hakk�nda bilmemiz gereken �ok �ey var" diye konu�uyor.

Bu yeni bir vir�s ve son y�llarda ortaya ��kan di�er vir�slerden - Asya'da SARS, Afrika'da Ebola gibi- farkl� davran�yor. Bu y�zden veri toplamak ve bunlar� kar��la�t�rmak b�y�k �nem ta��yor.

Prof. McGuire'a g�re, Asya �rne�i ���nda ���nc� ders, s�n�rlamalar kald�r�l�nca vir�s�n nas�l hareket etti�inin fark�na varmak ve "a��r� iyimser olmamak".

Karantina �nlemlerinin ba�ar�l� olmas�, o b�lgenin koronavir�sten ar�nd��� anlam�na gelmiyor.

�ubat sonlar�nda Japonya'n�n Hokkaido b�lgesinde, di�er �lkelere g�re �ok daha erken bir d�nemde a��r karantina �nlemleri uygulanmaya ba�land�.

Mart ortas�na kadar vaka say�s� g�nde bir-ikiye d��t�. �nlemler o kadar ba�ar�l� oldu ki, ola�an�st� hal kald�r�ld� ve Nisan'da okullar yeniden a��ld�.

Fakat bir aydan daha az bir s�re i�inde, adada ikinci dalgan�n ba�lamas�yla yeniden ola�an�st� hal karar� al�nd�.

Dr. Rohn, "Bu �a��rt�c� de�il. Salg�n�n kontrol alt�nda g�r�nd��� �lkelerde bile k�s�tlamalar hafifletilince vakalar art�yor. D�nyan�n her yerinde ayn�s� olacak" diyor.

Test - bir de�il iki kez

Uzmanlar her f�rsatta �u mesaj� veriyor: Test hayati �neme sahip.

Dr. Rohn, G�ney Kore'nin salg�n� kontrol alt�na alma ba�ar�s�n� test kapasitesine ba�l�yor. Zira bu �lkede ilk ba�larda vaka say�lar� bir anda t�rmand�. �ubat sonundan itibaren g�nde 10 bin kadar �cretsiz test yap�ld�.

Singapur �niversitesi'nden enfeksiyon hastal�klar� uzman� Prof. Ooi Eng Eong, Mart'ta BBC'ye "G�ney Kore tarama program�yla inan�lmaz bir i� ba�ard�" demi�ti.

Baz� Bat� �lkeleri Do�u Asya'y� �rnek alarak iddial� test programlar� uygulad�. �rne�in Almanya, bu sayede �l� say�s�n�, �ngiltere ve �spanya gibi testlere ge� ba�layan �lkelere k�yasla �ok d���k tutmay� ba�ard�.

Sadece bu da de�il: Asya'dan gelen veriler, �ifte testin ne kadar �nemli oldu�una i�aret ediyor.

Prof. McGuire, "Sadece kimin vir�se yakaland���n� bilmek yeterli de�il. Antikor testine de ihtiyac�n�z var" diyor.

�rne�in Tayvan ve Japonya'da testleri pozitif ��kanlar ve bu ki�ilerin temas etti�i insanlar bulunup tecrit edildi. Bu yolla kimin hastal��a nerede yakaland��� ve vir�s�n ne kadar h�zl� yay�ld���n� g�steren haritalar olu�turuldu.

Singapur'un "korona dedektifleri " t�m d�nyada ilgi oda�� oldu. Bu 'dedektifler', g�venlik kameralar� ve ba�ka y�ntemlerle hastalar�n temas etti�i binlerce ki�iyi izledi ve bu ki�ileri test sonu�lar� gelinceye kadar kendilerini izole etmeye zorlad�.

�zolasyondaki bu ki�iler g�nde birka� kez arand�, yerlerini foto�raflarla teyit etmeleri istendi.

Hong Kong, daha a��r bir y�nteme ba�vurdu. D��ar�dan gelenlere elektronik bileklik takt�.

Uzmanlar, toplu test ve temas-takip program� uygulamayan �lkelerin, yeni dalgalar� kontrol alt�na almakta ya�amsal �nem sahip verilerden mahrum kalaca�� uyar�s�nda bulunuyor.

Prof. McGuire, "Bunun �ok ama �ok bula��c� bir hastal�k oldu�unu biliyoruz. G�ney Kore'de olanlara bak�n. �ok etkin politikalar� vard�. Ama k�s�tlamalar hafifletilince, sadece bir ki�i bir hafta sonunda 100 ki�iye hastal�k bula�t�rd�" diye konu�uyor.

Ve �imdi G�ney Kore, Seul'deki bir hastanede 18 May�s'ta 13 vakan�n g�r�lmesinin ard�ndan kendisini yeni bir dalgaya haz�rl�yor.

Yonhap haber ajans�na g�re, Kore Hastal�k �nleme ve Kontrol Merkezi elindeki veriler sayesinde bu vakalardan dokuzunun kayna��n� "an�nda" denebilecek bir s�rede buldu.

Kamu sa�l���n� yeniden ke�fetmek

Universitat de Barcelona �ktisat Fak�ltesi'nden Prof. Judit Vall, kamu sa�l��� hizmeti veren kurumlar�n da salg�ndan ne t�r dersler ��karabilece�ini g�rmenin �nemine dikkat �ekiyor.

Sa�l�k sistemlerinin salg�nla nas�l ba�a ��kt�klar�yla ilgili ara�t�rmalar yapan Prof. Vall, "Bu salg�nda, sa�l�k sekt�r� kendisini yeniden ke�fedebilece�ini ve h�zla yeni ko�ullara h�zla adapte olabilece�ini g�sterdi" diyor.

�in, salg�n�n ba�lad��� kent olan Vuhan'da sadece sekiz g�n i�inde 1000 yatakl� bir hastane in�a etmi�ti.

�in bu ad�m�yla di�er �lkelere yol g�sterdi. Prof. Vall, "Hastaneler ve ana sa�l�k merkezleri sadece ba�kalar�n�n de�il kendi deneyimlerinden de dersler ��kard�. �kinci dalga geldi�inde bununla daha iyi bir �ekilde ba�a ��kabilecekler" diye konu�uyor.

Prof. Vall bir ba�ka �nemli konuya daha dikkat �ekiyor ve doktorlar�n k�sa ve uzun vadeli ruh sa�l�klar�na dikkat edilmesi gerekti�ini belirterek Asya �rne�inde oldu�u gibi sa�l�k �al��anlarda travma sonras� stres bozuklu�u g�r�lebilece�ini ifade ediyor.

Vall'e g�re 2000'lerin ba��ndaki SARS salg�n�ndan �� y�l sonra bile sa�l�k �al��anlar�n�n y�zde 10'unun bu t�r sorunlar ya�ad��� g�r�ld�.

Aylar i�inde arka arkaya dalgalar

Salg�n�n geli�imini izleyen uzmanlara g�re, vir�s dalgalar halinde hareket ediyor.

Dr. Rohn, "karantina �nlemleri uygulay�p hastal���n yay�lma olas�l���n� azaltt���m�z i�in sadece bir dalga g�r�yoruz. Aksi halde kendimizi �ok y�k�c� bir cephede bulabiliriz. S�n�rlamalar kald�r�l�nca enfeksiyon geri gelir. Yeni bir vir�s�n�z var ve n�fusun ba����kl��� yoksa b�yle olur" diyor.

Tarih bize k�resel salg�nlarda ikinci dalgalar�n ortak bir senaryo oldu�unu g�steriyor. WHO da salg�n�n dalgalar halinde aylara yay�labilece�ini, bu y�zden s�n�rlamalar�n erkek kald�r�lmamas� gerekti�ini vurguluyor.

London School of Economics'ten dr. Laia Maynou, sadece ba�ka �lkelerin deneyimlerinden de�il tarihten; �zellikle de 1918'deki �spanyol gribi salg�n�ndan dersler al�nmas� gerekti�ini belirterek ��yle konu�uyor:

"O tarihteki, s�n�rlamalar�n nas�l kald�r�ld���na dair �ok ayr�nt�l� veriler topland�. Bu verileri temel alan yeni �al��malar, ikinci dalgalar�n insanlar�n nas�l vurdu�una dair �nemli bilgiler sunuyor.".

Dr. Rohn da bu konuda �unlar� s�yl�yor:

"Uygulanan politikalar�n ne kadar s�k� oldu�una ba�l� olarak 1918'de d�nya arka arkaya dalgalar g�rd�. Do�am�z gere�i iyimseriz. Ama �imdi h�k�metler, halk�n beklentilerini y�netmek zorunda. Asya'da g�rd���m�z gibi b�y�k olas�l�kla bir 'izle, bekle ve harekete ge�' senaryosuyla kar�� kar��ya olaca��z. 2022'ye kadar bu durum s�rebilir."

WHO'nun Bat� Pasifik B�lgesi m�dahale biriminin sorumlusu olan Dr. Naoko Ishikawa'ya g�re ise belki de Asya deneyiminden ��kar�lacak ana ders, salg�nda tek ba��na bir �nlem ya da takti�in ba�ar�yla ula�mak i�in yeterli olmad��� ger�e�ini g�rmek.

Dr. Ishikawa, "Tek ba��na test ya da sosyal mesafe kurallar� belirleyici olmuyor. Bu b�lgedeki bir�ok �lke, t�m h�k�meti, t�m n�fusu seferberber ederek hepsini birden yapt�" diyor.

D�nya Sa�l�k �rg�t�, vir�s�n ne zaman ortadan kalkaca�� tahminlerinden uzak durulmas�n� tavsiye ederken Dr. Naoko Ishikawa, "Etkili ve eri�ilebilir bir a�� bulununcaya kadar hepimiz risk alt�nday�z" diye konu�uyor.

21.5.2020 - 45506