|
�ngiltere'de h�k�metin bilim dan��manlar�, koronavir�s enfeksiyonu nedeniyle �l�m oranlar�n�n y�zde 0,5 ile y�zde 1 aras�nda oldu�una inan�yor. Bu oran, t�m enfeksiyonlar testle do�rulanmad��� i�in teyit edilmi� vakalar i�indeki �l�m oranlar�ndan daha d���k. D�nya Sa�l�k �rg�t�'ne (WHO) g�re k�resel �l�m oran� y�zde 4, �ngiltere'de ise 23 Mart itibariyle y�zde 5 olarak ger�ekle�ti. Her �lke kimin test edilece�i konusunda kendi y�ntemini izliyor. Dolay�s�yla, �lkeler aras�nda vaka say�s�yla �l�m oranlar�n�n k�yaslamas�n� yapmak yan�lt�c� olabiliyor. �l�m oranlar� ayn� zamanda ya��, genel sa�l�k durum ve sa�l�k hizmetlerine eri�im gibi bir�ok fakt�re de dayan�yor.
Hangi grup i�in risk nas�l?Koronavir�s bula�mas� halinde ya�l�lar�n ve sa�l�k durumu iyi olmayanlar�n hayat�n� kaybetme ihtimali daha y�ksek. Imperial College London'�n tahminlerine g�re, 80 ya��n �zerindekilerde �l�m oran� ortalaman�n yakla��k 10 kat �zerinde. 40 ya� alt�ndakilerse daha �ok daha d���k. �ngiltere h�k�metinin ba� sa�l�k dan��man� Profes�r Chris Whitty, �l�m oranlar� ya�l�lar aras�nda y�ksek olsa bile "b�y�k �o�unlu�u hastal��� hafif ya da orta �iddette ge�irecek" diyor. Whitty, gen� insanlar�n da hastal��� �nemsiz bir enfeksiyon olarak g�rmemesi uyar�s�nda bulundu ve yo�un bak�m tedavisi g�rmek zorunda kalan gen�ler de oldu�unu vurgulad�. Enfeksiyon riskinde belirleyici olan sadece ya� de�il.
�in'deki 44 bin vakan�n ilk b�y�k analizine g�re, diyabet, hipertansiyon, sa�l�k ve solunum problemleri olanlardaki �l�m oranlar� be� kat daha fazla. B�t�n bu fakt�rler birbirleriyle etkile�im halinde ve hen�z �n�m�zde her co�rafyadaki her t�r insan�n kar�� kar��ya bulundu�u riske dair kapsaml� bir foto�raf yok. Teyit edilmi� hastalardaki �l�m oranlar�nda g�r�len e�ilimler, bize kimin en b�y�k risk alt�nda oldu�unu s�ylemekle birlikte, tek tek gruplar�n kar�� kar��ya bulundu�u riskleri tam olarak g�steremiyor.
Teyitli vakalardaki �l�m oranlar� genel �l�m oranlar� de�il Bir�ok vaka kay�tlara girmiyor, ��nk� hastal��� hafif veya orta �iddette ge�irenler doktora gitmemeyi tercih ediyor. 17 Mart'ta �ngiltere'nin Ba� Bilim Dan��man� Sir Patrick Vallance, �ngiltere'de toplam 55 bin vaka bulundu�unu, ancak teyitli vaka say�s�n�n sadece 2 binin alt�nda oldu�unu s�ylemi�ti. �l�m say�s� 2000'e b�l�nd���nde, 55 bine b�l�nd���nden �ok daha y�ksek bir oran ��kacakt�r. Bu nedenle, teyitli vakalar aras�ndaki �l�m oranlar�n� dikkate almak, ger�ek �l�m oran�n� tahmin etmekte k�t� bir y�ntem. Ancak di�er y�ne do�ru giderseniz de hatal� bir yakla��m olur. ��nk� �u anda enfekte olmu� insanlar�n sonu�ta �lebilece�ini dikkate almam�� olursunuz.
�l�m oranlar� �lkeler aras�nda neden farkl�l�k g�steriyor? Imperial College'�n ara�t�rmas�na g�re, bunun nedeni �e�itli �lkelerin daha hafif, kayda ge�irilmesi daha zor vakalar� bulmakta daha iyi ya da k�t� olmas�. Farkl� �lkeler vir�s� tespit i�in farkl� testler kullan�yor, test kapasiteleri ve kimlerin test edilece�i konusundaki kurallar� da farkl�. T�m bu fakt�rler de zamanla de�i�iyor. �ngiltere h�k�meti ba�ta g�nde 10 bin test yapmay� hedefliyordu, �imdi bunu d�rt hafta i�inde g�nde 25 bine ��kartmay� d���n�yorlar. �u anda test edilenler b�y�k �l��de hastaneye yatm�� olanlar. Almanya, g�nde 20 binden fazla ki�iyi test edebilme kapasitesine sahip ve hastal��� hafif ya da orta �iddette ge�irenleri de test ediyor. Dolay�s�yla, Almanya'daki teyit edilmi� vaka say�s�, yukar�daki vaka piramidinin farkl� b�l�mlerini i�erebilir. Almanya'da teyitli vakalar i�indeki �l�m oran� (y�zde 0,5'ten az) Avrupa'n�n en d���kleri aras�nda, ancak test edilen hastalar �e�itlendik�e artmas� bekleniyor. Hastal���n seyri, al�nan tedavi ve sa�l�k kurulu�unun bu tedaviyi sa�lama kapasitesine g�re de de�i�iyor. Bu da, salg�n�n hangi a�amada oldu�una ba�l�. Bir sa�l�k sistemi a��r bir y�k alt�ndaysa yo�un bak�m �niteleri solunum cihaz�na ihtiyac� olanlar� tedavi edemiyorsa, �l�m oranlar� y�kseliyor.
Bilim insanlar� ger�ek �l�m oranlar�n� nas�l hesapl�yor? Bilim insanlar�, �l�m oranlar�na dair bir foto�raf olu�turabilmek i�in t�m bu sorularla ilgili verileri tek tek birle�tiriyor. �rne�in, hafif ve orta �iddetteki vaka oran�n�, �lkelerine d�nmek isteyenler i�in yap�lan u�u�lar gibi k���k, tan�ml� ve �ok yak�ndan g�zlemlenen gruplar �zerinden tahmin ediyorlar. Ancak bu tan�ml� gruplardan al�nan yan�tlarla olu�turulan tahminler, genel manzaradaki b�y�k de�i�ikliklere katk�da bulunuyor. Ve bu tahminler de zamanla de�i�iyor. �ngiltere'deki East Anglia �niversitesi'nden T�p Profes�r� Paul Hunter, �l�m oranlar�n�n artt��� gibi azalabilece�ini de vurguluyor. "Ebola'da, insanlar hastal��� tedavi etmekte iyile�tik�e �l�m oranlar� d��t�. Ama artabilir de. Bir sa�l�k sistemi y�k�n alt�nda ezilirse, �l�m oranlar�n�n artt���n� g�rebiliriz."
24.3.2020 - 43781
|