Avrupa'da koronavir�s vakalar� b�y�k bir h�zla art�yor. Okullar kapat�l�yor, halk�n soka�a ��kmas� yasaklan�yor, milyonlarca ki�i karantina ko�ullar�nda ya��yor.

Asya �lkeleri ise bu s�reci birka� hafta �nce ya�am��t�. Baz� Asya �lkeleri salg�n� k�sa zamanda kontrol alt�na almay� ba�ard�. Singapur, Hong Kong ve Tayvan gibi co�rafi olarak �in'e yak�n b�lgelerde koronavir�s vakalar�n�n say�s� d���k seviyelerde tutuldu.

Asya deneyimi koronavir�se kar�� m�cadelede d�nyaya neleri ��retebilir?

�lk ders: �� ciddiye al�nmal�, h�zla harekete ge�ilmeli

Salg�n�n kontrol alt�nda tutulmas� konusunda sa�l�k uzmanlar�n�n �zerinde mutab�k kald��� bir �a�r� var: Olabildi�ince �ok ki�iyi test edin, vir�se yakaland��� tespit edilenleri karantinaya al�n ve sosyal mesafenin korunmas�n� yayg�nla�t�r�n.

Bu �nlemler salg�n�n yay�lmaya ba�lad��� �lkelerde farkl� d�zeylerde uygulamaya konmu� durumda.

Ancak Asya'ya k�yasla en �nemli fark, bir�ok �lkenin yeterince h�zl� harekete ge�ememi� olmas�.

D�nya Sa�l�k �rg�t� (DS�-WHO) Ara�t�rma Politikalar� Departman�'n�n eski ba�kan� Tikki Pangestu, "�ngiltere ve ABD f�rsat� ka��d�� �in'de salg�n�n ba�lamas�n�n ard�ndan iki aylar� vard�. Ancak '�in �ok uzakta. Bize bir �ey olmaz' �nyarg�s�yla hareket ettiler" diyor.

�in ilk Sars benzeri zat�rre vakas�n� 31 Aral�k'ta WHO'ya bildirmi�ti. O d�nemde vir�s�n insandan insana bula�abildi�ine dair bir bilgi de yoktu.

Vir�s hakk�nda da pek bir �ey bilinmiyordu.

T�m bunlara ra�men sadece �� g�n sonra Singapur, Tayvan ve Hong Kong s�n�rlarda taramalar� art�rm��t� bile. Hatta Tayvan Vuhan'dan gelen yolcular�n ate�lerini daha u�aktan inmeden �l��yordu.

Bilim insanlar� vir�s hakk�nda daha fazla bilgi edindik�e, herhangi bir hastal�k belirtisi g�stermeyen ki�ilerin de vir�s� yayabildi�i ortaya ��kt�. O nedenle testlerin art�r�lmas� hayati �nemdeydi.

�klinci ders: Testleri yayg�nla�t�r�p maliyeti d���k tutun

G�ney Kore'de vaka say�s� salg�n�n ilk evresinde h�zla art�� g�sterdi. �lkede vir�s�n tespit edilebilmesi i�in h�zla bir test geli�tirildi. �u ana kadar �lke genelinde 290 binden fazla ki�iye test yap�ld�. G�nde yakla��k 10 bin test yap�l�yor ve bu testlerin t�m� �cretsiz.

Singapur Ulusal �niversitesi'nden yeni bula��c� hastal�klar profes�r� Ooi Eng Eong, "�lke n�fusuna test uygulama bi�imleri ve h�zlar� ger�ekten kayda de�er" diyor.

2015'te ortaya ��kan ve G�ney Kore'de 35 ki�inin �l�m�ne yol a�an Mers salg�n�ndan bu yana �lkede bula��c� hastal�k testleri i�in onay s�reci olduk�a h�zl� i�liyor.

ABD'de ise test s�reci sekteye u�rad�. �ncelikle ilk test kitleri hatal� sonu�lar veriyordu.

�zel laboratuarlar ise geli�tirdikleri testlere ba�lamak i�in uzun s�ren bir onay s�recinden ge�mek zorundayd�.

ABD'de pek �ok ki�i isteseler dahi test yapt�ram�yordu. Az say�daki onayl� test ise olduk�a pahal�yd�.

Ge� de olsa t�m ABD halk� i�in bedava test imkan�n� y�r�rl��e sokan yasa ABD Kongresi'nden ge�ti.

�ngiltere'de ise sadece hastaneye kald�r�lanlara koronavir�s testi yap�laca�� a��kland�. Bu politika, vir�s�n yol a�t��� Covid-19 hastal���n� hafif �ekilde atlatanlar�n tespit edilmesini zorla�t�rmaya devam ediyor.

Profes�r Pangestu, bir�ok �lkede yeterli test kitinin bulunmad���n� da hat�rlat�yor.

Ancak Pangestu ve di�er bir�ok sa�l�k uzman�na g�re kapsaml� testler bir pandemiye d�n��en koronavir�s salg�n�na kar�� en �nemli �ncelik olmal�.

Pangestu, "Hastanelik olmayan ancak semptomlar g�sterip vir�s� yayan ki�ilerin tespit edilmesi belki de hastanedekilere yap�lan testlerden bile daha �nemli" diyor.

���nc� ders: Takip ve izolasyon

Hastal�k belirtileri g�sterenlerin sadece test edilmeleri de yeterli de�il. Bu ki�ilerin kimlerle temasta oldu�unun bulunup takbinin yap�lmas� da gerekiyor.

Singapur'da dedektifler, 6 binden fazla Covid-19 hastas�n�n t�m hareketlerini takibe alm�� ve temas kurduklar� ki�ileri tespit etmi�ti.

Vir�se yakalanan ki�iler mobese kameralar�yla izlenmi�ti.

Hong Kong'da vir�se yakaland��� tespit edilen bir ki�inin hastal�k belirtileri g�stermeye ba�lamadan iki g�n �ncesine kadar geriye giderek temas kurdu�u ki�iler belirleniyordu.

Kendilerini evde izole etmesi istenen ki�ilerin bu �a�r�lara uymas� i�in de �zel tedbirler al�nd�.

Hong Kong'a inen u�aklar�n yolcular�ndan kendilerini izole etmeleri istendi ve bu yolculara elektronik kelep�eler tak�ld�.

Singapur'da ise izolasyondaki ki�iler g�nde birka� kez telefonla aran�yordu. Ayr�ca yetkililere izolasyonda kald�klar�n� kan�tlayacak foto�raflar g�ndermeleri de isteniyordu.

Singapur'da 'Evde kal' talimat�n� ihlal edenlere y�kl� cezalar kesildi. Talimatlara uymayan bir ki�inin oturma izni iptal edildi.

Bat� �lkelerinde h�k�metlerin bu kadar kat� tedbirleri devreye sokmas� hem yurtta� �zg�rl�klerinin daha geni� olmas�, hem de n�fuslar�n daha b�y�k olmas� nedeniyle daha zor.

Profes�r Ooi, "Biz bu tedbirleri uygulayabildik ��nk� n�fusumuz az� Bizim tedbirlerimizin ayn�s�n� uygulamak pek anlam ifade etmeyebilir. Her �lke bu tedbirleri kendisine g�re yorumlamal�" diyor.

D�rd�nc� ders: Erken sosyal mesafe uygulamas�

Salg�n� kontrol alt�nda tutman�n en etkili yollar�ndan birisinin sosyal mesafeyi korumak oldu�u biliniyor.

Ancak sosyal mesafe �nlemleri ne kadar ge� devreye girerse, al�nan tedbirlerin i�e yaramas� i�in o kadar kat� bir tutum sergilenmesi gerekiyor. Vir�s�n ��k�� noktas� oldu�u d���n�len �in'in Vuhan kentinde karantina ko�ullar� y�r�rl��e girmeden 5 milyon ki�i �ehri terk etmi�ti.

Sonucunda ise �in h�k�meti insanl�k tarihinde g�r�lm�� en b�y�k karantinay� y�r�rl��e sokmak zorunda kald�.

Hem �talya hem de �spanya karantina ko�ullar�n� �lke geneline yaymak durumunda kald�lar.

New York ve California'da da halka evde kalmalar� ve sadece temel ihtiya�lar�n� gidermek i�in evlerinden ��kabilecekleri s�ylendi.

Singapur'da ise okular hala a��k. Ancak b�y�k kalabal�klar�n kat�ld��� organizasyonlar iptal edilmi� durumda.

Hong Kong'da okullar kapat�ld� ve imkan� olanlara evden �al��malar� �a�r�s� yap�ld�. Restoran ve kafeler ise a��k kalmaya devam etti.

Profes�r Ooi, bu farkl�l�klar�n h�k�metlerin sosyal mesafeyi koruma talimatlar�n� ne kadar h�zl� y�r�rl��e koymas�na ba�l� oldu�unu s�yl�yor:

"Bir�ok �lkede sosyal mesafenin korunmas�na y�nelik tedbirler devreye sokuldu�unda vaka say�lar� �ok yukar�lara ��km��t�. O nedenle radikal ad�mlar gerekti."

Sosyal mesafenin korunmas�, kalabal�klar�n kat�ld��� organizasyonlar�n iptali ya da okullar�n kapat�lmas� gibi h�k�met kararlar�n� kaps�yor. Ancak ayn� zamanda bu tedbirlerin uygulanmas�nda halk�n �zerine de kimi sorumluluklar d���yor. O nedenle halka bu tedbirlerin nas�l anlat�ld��� ve bireysel tutum da �ok �nemli bir rol oynuyor.

Be�inci ders: Halk�n sa�l�kl� bi�imde bilgilendirilmesi

Profes�r Pangestu, "Halk�n deste�ini arkan�za alamazsan�z, a��klad���n�z tedbirlere riayet edilmez. Bu tedbirleri zor kullanarak dayatmatya �al��mak da bir noktaya kadar i�e yarayabilir� Kilit nokta, al�nan tedbirlerin bilimsel dayanaklar�n�n oldu�unu g�sterebilmek" diyor.

�in salg�n b�y�rken yakla�an tehdidi g�zard� etmekle su�lanm��t�. Vuhan'da kayg�lar artarken, kentte b�y�k bir siyasi mitingin d�zenlenmesine izin verilmi�ti.

Yay�lan salg�n konusunda halk� ve yetkilileri uyarmaya �al��an doktorlar ise cezaland�r�lm��t�. O doktorlardan birisi daha sonra koronavir�s kap�p Covid-19'dan �lm�� ve bu olay h�k�mete kar�� tepkilerin daha da b�y�mesine yol a�m��t�.

�in'in daha sonra y�r�rl��e koydu�u tedbirler ise salg�n� yava�latmada i�e yarad�. �nce milyonlarca ki�i karantinaya al�nd�, ard�ndan da k�sa s�rede �lkenin hastane kapasitesi art�r�ld�.

Bir�ok sa�l�k uzman�n�n s�yledi�i, �in'de ba�ta gerekli tedbirler al�nsayd� sonras�nda at�lan radikal admlara da gerek kalmayabilirdi.

ABD Ba�kan� Donald Trump, yapt��� a��klamalarda �ok kez sa�l�k uzmanlar�n�n uyar�lar�yla ters d��t�. �lkedeki test kiti say�s�yla ilgili de �eli�kili a��klamalar geldi.

ABD h�k�meti ka� ki�iye test yap�ld��� konusunda da net a��klamalar yapamam��t�. Test yapan pek �ok �zel laboratuar merkezi sisteme veri giremiyordu.

Profes�r Ooi, "Salg�na verilen yan�t�n �effaf olmas� gerekiyor. Bu insanlar�n paniklemesinin, g�da stoklamas�n�n �n�ne ge�iyor" diyor.

Asya'da baz� y�netimler, halklar�n� bilgilendirmek i�in teknolojiye ba�vurmu�tu.

Hong Kong, isteyen herkesin internet �zerinden eri�ebildi�i bir veritaban� olu�turdu. Bu veritaban�nda vakalar�n hangi b�lgede oldu�u hatta hangi binada ya�ad��� dahi g�r�lebiliyor.

G�ney Kore ise cep telefonu uygulamalar�yla koronavir�s test sonu�lar� pozitif ��km�� olan ki�ilerin nerede oldu�unun g�r�nt�lenmesini sa�lad�. Sokakta y�r�yen bir ki�i, yak�nlar�nda pozitif vaka olup olmad���n� kontrol edebiliyor.

Alt�nc� ders: Bireysel �aba

Bat� �lkelerinde Asya i�in yerle�mi� bir �nyarg� var: 'Asyal�lar h�k�metlerinin s�z�nden pek ��kmaz'. Ancak Hong Kong'da siyasi idareye g�ven olduk�a d���k seviyelerde. Ge�en y�l kentte aylarca siyasi iktidar ve �in kar��t� sokak g�sterileri d�zenlenmi�ti.

D�nyada n�fus yo�unlu�unun en y�ksek seviyede oldu�u kentlerden birisinde halk sosyal mesafenin korunmas�nda �nemli bir rol �stlendi.

Profes�r Pangestu, "Hong Konglular h�k�metlerine g�venmese de Hong Konglu olmaktan gurur duyuyor. Salg�n� da t�m Hong Kong'un varl���na kar�� bir tehdit olarak g�rd�ler" diyor.

Uluslararas� sivil toplum kurulu�u S�n�r Tan�mayan Doktorlar'dan acil durum koordinat�r� Karin Huster, Hong Kong'da bir ay koronavir�s e�itimi alm��t�. Huster, neredeyse herkesin �zerine bir sorumluluk d��t��� bilinciyle hareket etti�ini s�yl�yor.

Huster, "2003'teki Sars salg�n�n�n hat�ralar� hala Hong Konglular�n akl�ndayd�" diyor.

Huster ayr�ca Asya �lkelerinde maske kullan�m�n�n yayg�n olmas�n� ise "�evredekilere sayg�" olarak �zetliyor.

Bat� �lkelerinde ise halka maske takmamalar� gerekti�i ve maske stoklar�n�n salg�nla m�cadele eden sa�l�k g�revlileri i�in korunmas� gerekti�i s�rekli olarak vurgulan�yor.

Asya'daki sa�l�k uzmanlar� da maskenin el y�kamaya k�yasla �ok daha zay�f bir koruma oldu�unu kabul ediyor. Ancak maske kullan�m� konusunda farkl� g�r��ler hakim.

Hong Kong �niversitesi'nden salg�n hastal�klar uzman� Benjamin Cowling, "Maskeler koronavir�se kar�� sihirli de�nek de�il. El y�kama ve sosyal mesafe gibi di�er t�m tedbirlerle birlikte kullan�yorsan�z muhtemelen bir faydas� olur" diyor.

S�n�r Tan�mayan Doktorlar'dan acil durum koordinat�r� Karin Huster, sosyal mesafenin korunmas� konusunda ise "ABD'de insanlar o kadar bireysel ki baz� '�zg�rl�klerden' fedakarl�k yapmak daha zor olacak" diyor.

Ebola salg�n�nda da �al��m�� olan Huster, "En zor �ey insanlara g�ndelik davran��lar�n� de�i�tirmeleri gerekti�ini anlatmaya �al��makt�" diyor.

T�m bunlar vir�s� durdurmak i�in yeterli mi?

Bilim insanlar� bir�ok �lkede y�r�rl��e konan radikal tedbirlerin salg�n� yava�lataca�� g�r���nde. Ancak bir sonraki m�cadele i�in yine Asya'n�n �rnek al�nmas� gerekebilir.

�in, G�ney Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong vir�s� kontrol alt�na alm�� olsa da �lke d���ndan gelenler nedeniyle ikinci bir sag�n dalgas� riskiyle kar�� kar��yalar.

�kinci dalgan�n ne kadar s�rebilece�i ise bilinmiyor.

Profes�r Ooi iyimser. �in'in Hubei b�lgesinde karantina ko�ullar�n�n uygulanmaya ba�lamas�ndan iki ila �� hafta sonra yeni vaka say�lar� azalmaya ba�lam��t�.

�in'in karantina ko�ular� son derece kat�yd�. Ancak Profes�r Ooi, daha yumu�ak tedbirler devreye sokan �lkelerin de vir�s� birka� haftada kontrol edebilece�ine inan�yor.

Profes�r Cowling ise daha endi�eli. Karantina ko�ullar�n�n erken kald�r�lmas� durumunda vir�s�n yeniden yay�lmaya ba�layabilece�ini s�yl�yor:

"Sosyal mesafe ko�ullar�n�n gerekti�i kadar uzun s�re y�r�rl�kte kalabilece�inden emin de�ilim. Bir a�� bulunana kadar �nemleri gev�etmemeliyiz. Bu da en az 18 ay demek� Uzun s�reli karantina ko�ullar� ekonomiyi, tersi ise kamu sa�l���n� tehdit ediyor. �n�m�zdeki se�eneklerin hi�birisi iyi de�il."

22.3.2020 - 43650