Koronavir�s k�s�tlamalar� sona eriyor ama vir�s kapma riski nerelerde y�ksek olacak?

D�nya genelinde koronavir�s k�s�tlamalar� gev�etilirken Covid-19 kapmamak ve ikinci bir dalga olu�mas�n� �nlemek i�in nelerden ka��nmam�z gerekti�ini ve neler yapabilece�imizi ba����kl�k uzman� Erin Bromage'a sorduk.

Otob�s kuyru�unda hap��ranlar ne kadar tehlikeli olabilir? Restorana gitmeli miyim? veya toplu ta��maya binmeli miyim?

D�nya yava� yava� k�s�tlamalardan ��karken ve bizler sosyal �evrelerimize, aktivitelerimize d�nerken, koronavir�s� kapma ve yayma riski de art�r�yor ve ikinci dalga enfeksiyon korkusunu tetikliyor.

Ba����kl�k uzman� Biyoloji Profes�r� Erin Bromage ile Covid-19 kapma riskinden kurtulabiliriz hakk�nda konu�tuk.

Bromage, ABD Darthmouth, Massachusetts �niversitesi'nde Bula��c� Hastal�klar dersini veriyor ve salg�nla ilgili geli�meleri yak�ndan takip ediyor.

Bromage kendisini, �zellikle bu hastal���n uzman� de�il, bilimsel alanda bilgilerin iletilmesini sa�layan bir uzman olarak g�r�yor. Bromage'�n koronavir�s�n tehlikeleri hakk�nda yazd��� bir blog yaz�s� yakla��k 16 milyon kez okunmu�tu.

�nsanlar nerede hastal��a yakalan�yor?

Dr. Bromage �o�u ki�inin hastal��� evlerindeki bir �yeden kap�p yine evin i�inde bir ba�ka ki�iye bula�t�rd���n� s�yl�yor.

Peki ya evin d���? Parka yapt���m�z g�nl�k y�r�y��lerde de tehlikede miyiz? Maskesiz ko�an y�r�yenler vir�s bula�t�r�r m�?

Dr. Bromage "Muhtemelen hay�r" yan�t�n� veriyor bu sorulara ve "D��ar�da vir�s�n etkisini seyrelten s�n�rs�z etken var. Verdi�iniz nefes �ok �abuk yay�l�p yok oluyor" diyor.

Bu da vir�s�n size bula�mas� i�in yeterli zaman olmad��� anlam�na geliyor.

Bromage blog yaz�s�nda da "Enfekte olmak i�in vir�s�n bula��c� bir dozuna maruz kalman�z gerekir. MERS ve SARS ile yap�lan bula��c� doz �al��malar�na dayanarak, baz�lar� bir enfeksiyonun yerle�mesi i�in 1.000 SARS-CoV2 viral partik�llerinin gerekli oldu�unu d���n�yor" ifadelerine yer vermi�ti.

Bu say�lar tart��ma konusu ve uzmanlar taraf�ndan belirlenmesi gerekmez ancak bir enfeksiyonun nas�l var olaca��n� anlamak i�in ihtiya� duyulan referans� sa�lar.

Bu konuda as�l kilit nokta o say�ya �e�itli yollarda varabilirsiniz: "Tek nefeste �ekece�iniz 1000 hayati partik�l veya her birinde i�imize �ekti�iniz 100 hayati partik�l ta��yan 10 �zeri nefes veya 100 nefes ile 10 partik�l. T�m bu durumlar bir enfeksiyona neden olabilir."

Bu da, �ok k�sa s�re yan yana geldi�imiz ki�ilerin enfeksiyon doz ge�irme olas�l���n�n d���k oldu�u anlam�na geliyor. Yeterli sosyal mesafeyi sa�lamayan ko�ucular ve y�r�y�� yapanlar da buna �rnek olabilir.

O zaman hangi durumlardan endi�elenmeliyiz?

Belirti g�sterenler

�ks�r�k ve hap��r�klar ger�ekten hastal��� yayar ama de�i�ken h�zlarla.

Dr. Bromage'a g�re tek bir �ks�r�k saatte 80 kilometre h�zla 3000 damla yayar. �o�u damla geni� boyutludur ve yer�ekimi dikkate al�n�rsa yere �abuk d��erler, fakat di�erleri havada as�l� kal�r ve bir odadan di�erine ge�ebilir.

E�er asans�rde beraber kapal� kald���n�z bir ki�i �ks�rmek yerine hap��r�yorsa, sorunlar�n�z on kat artar.

Dr. Bromage tek bir hap��r���n 30.000 adet damla yayd���n�, bunlar�n saatte 320 kilometre ile bir oday� a�arak �ok daha uzaklara ula�t���n� s�yl�yor:

"E�er bir insan enfekte olmu�sa, tek bir �ks�r�klerindeki veya hap��r�klar�ndaki damlalar 200 milyona kadar vir�s partik�l� ta��yabilir.

"E�er bir insanlar y�z y�ze konu�uyorsan�z ve bu insan size kar�� �ks�r�r veya hap��r�rsa, 1000 vir�s partik�l�n� i�inize �ekip enfekte olman�z ihtimalini takip etmek �ok kolay."

�ks�r�k veya hap��r�k an�nda orada bulunmasan�z bile g�vende olmayabilirsiniz. Baz� enfekte damlalar havada birka� dakika as�l� kalacak kadar k���kt�rler ve odaya girdi�iniz zaman bir enfeksiyon geli�tirmeye yetecek kadar nefes �ekebilirsiniz.

Belirtisiz yay�c�l�lar

Vir�s kapanlar�n belirtileri g�stermelerinin yakla��k be� g�n ald���n� biliyoruz. Hatta baz�lar� hi� belirti bile g�stermeyebiliyor.

Dahas�, nefes al�p vermek bile �evreye vir�s�n kopyalar�n� yay�yor.

Fakat ne kadar?

Dr. Bromage'a g�re "Tek bir nefes 50 ila 5000 damla yayar. �o�u d���k h�zdad�r ve h�zla yere d��er."

Burnumuzdan nefes al�p verdi�imiz zaman daha da az damla yay�l�r.

Dr. Bromage ��yle anlat�yor:

"Orada daha �ok filtreleniyor ve tam a�a�� hedef al�yor. B�ylece �ok az patojenin (viral partik�ller) nefes alma ile yay�ld���n� g�r�yorsunuz.

"Bir nefesle soluk verme g�c�n�n olmamas� nedeniyle, alt solunum alanlar�ndan viral par�ac�klar d��ar� at�lmaz."

Bu �nemli, ��nk� bu alt b�lgelerde bulunan dokular koronavir�s�n daha fazla yo�unla�t��� yerlerdir.

SARS-CoV2 (bu koronavir�s�n) ka� viral partik�l�n�n nefes almayla sal�nd���n� bilmiyoruz fakat Dr Bromage grip ile enfekte olmu� bir hastan�n dakikada ger�ekle�tirilen nefes al�m� 3 ila 20 RNA kopyas� yayd���n� s�yleyen bir �al��madan al�nt� yap�yor.

E�er bu rakam koronavir�s i�in do�ruya enfekte olmu� bir insan �evreye dakikada 20 kopya sal�yor.

Enfeksiyon i�in daha �nce gerekti�i gibi tart���lan 1.000 kopya rakam�na ula�mak i�in ki�inin soludu�u her par�ac��� 50 dakika solumak gerekir (yine, bu rakam sadece referans olarak kullan�lm��t�r ve kesin de�erin hala belirlenmesi gerekir).

Yani enfekte olmu� bir insanlar �ks�r�p, hap��rmad�klar� vakit ge�irdi�imiz zaman i�inde onlardan vir�s� kapmam�z�n �ok d���k bir olas�l�k oldu�unu g�rebiliriz.

Dr Bromage'e g�re konu�mak solunum damlac�klar�n�n sal�n�m�n� dakikada yakla��k 10 kat ila yakla��k 200 kopya kadar artt�r�r.

�ark� s�ylemek ve ba��rmak havaya sal�nan damlac�klar�n miktar�n� artt�r�r.

"Ba��r�p �ark� s�yleyebilirsiniz ve damlac�klar ger�ekten bu a�amada yans�t�l�yor ve bu sesinizi zorlarken ci�erlerinizin derinliklerinden gelebilirler" diyor Dr. Bromage.

Bu damlac�klar ayn� zamanda dokunun daha kirlenmi� oldu�u yerlerden gelir.

Bromage, "Bu y�zden g��l� emisyonlara neden olan her �ey, solunum damlac�klar�n�n daha fazlas�n�, daha y�ksek bir viral y�ke sahip olacak olan dokulardan havaya koyar" diyor.

Enfeksiyonu bu �ekilde yakalamak �ok daha zor olsa da, �al��malar bir�ok enfeksiyonun - ve belki de ev d���ndaki bula�malar�n �o�unun- hi�bir semptomu olmayan insanlardan meydana geldi�ini tahmin ediyor.

Hangi �evreler �zellikle riskli?

A��k�as�, enfekte ki�ilerle do�rudan ilgilenen meslekler en y�ksek riski ta��maktad�r.

Baz� ortamlar�n b�y�k �l�ekli enfeksiyonlara yol a�t���n� da biliyoruz. Yolcu gemileri kamusal hayal g�c�nde belirgin bir �ekilde yer alabilirken, Dr. Bromage a��k planlama ofislerin ve do�um g�n� partileri, cenaze t�renleri ve koro resitali gibi, spor ve sosyal etkinliklerinde �nemini vurguluyor.

Bu durumlarda, insanlarin kapal� bir yerde enfekte bir ki�inin yan�nda ge�irdikleri s�re nedeniyle vir�se maruz kalma riski �ok daha fazla.

"Birbirlerinden 15 metre uzak olsalar bile -koro gibi- d���k bir doz vir�s onlar�n etraf�ndaki havada mevcut olup enfekte olmalar�na yetiyor" diye a��kl�yor Dr. Bromage.

��lerimize d�nerken belli meslek gruplar� �zellikle endi�e kayna�� olacaklar. Havaland�rma sistemi k�t� olan a��k plan ofisler �zellikle sorun te�kil ediyor.

Dr. Bromage G�ney Kore'de 216 ofis �al��an�ndan 94'�n�n enfekte oldu�u bir �rnek veriyor, enfekte olan �o�unluk kat�n bir kenar�nda a��k, geni� bir alan payla��yorlarm��.

Di� hekimleri n�fusun �o�unu olu�turmasalar da �zellikle riske maruz kalabilirler.

Dr. Bromage bunu ��yle a��kl�yor:

"Sadece yapt�klar� prosed�rlerle �ok miktarda aerosol olu�turan bir meslek ve �ncelikle �al��anlar�n� korumak i�in i�yerlerini d���nmek zorunda kalacaklar ��nk� m��terilerini hasta edecek olanlar �al��anlar de�il aksine �al��anlar� hasta edecek olanlar kendilerine gelen hastalar�d�r bu da di� hijyenistleri Janice, sondaj, emme, her yere giden t�m s�v�lar nedeniyle olu�acak."

��retmenlerin de riskle kar�� kar��ya olduklar�n� s�yleyen Bromage ��yle devam etti: 1Bir odada y�ksek yo�unlukta gen� insanlarla ya�l� bir ��retmen ve profes�r n�fusunuz var. Bu i�yerlerini g�venli hale getirmek i�in yap�lacaklar d���n�lmeli."

�� ve d�� alanlar

Dr Bromage d�� alanlarda meydana gelen �ok az say�da enfeksiyon patla�� oldu�unu s�yl�yor.

R�zgar ve mekan viral y�klemeyi seyreltiyor ve g�ne� ����� ile nem, vir�s�n hayatta kalmas�nda �nemli bir rol oynuyor.

Sosyal mesafeye uyarak ve etkile�imlerin s�resini s�n�rland�rarak vir�s�n riskini aza indirebiliriz. Ancak baz� i� alan aktiviteleri �ok riskli olabilir.

�nsanlar�n konu�tu�u, �ark� s�yledi�i veya ba��rd��� etkinlikler tabii ki y�ksek riskli olacaklard�r ve sosyal mesafe kurallar� i� mekanlarda daha az etkili hale gelecektir.

S�n�rl� hava de�i�ikli�i ve sirk�lasyon olan yerler �zellikle sorunlu olacaklard�r.

Bir mekanda ne kadar az zaman ge�irirseniz bu m��teriler i�in al��veri� yapmay� nispeten daha az riskli yapacakt�r.

Riski de�erlendirmek

Koronavir�s k�s�tlamalar� kald�r�ld�k�a, Dr. Bromage faaliyetlerimize risk a��s�ndan ele�tirel bakmam�z gerekti�ini s�yl�yor.

�� mekan �evreler i�in gidece�iniz yerin hava alan�n�n hacmini, i�erideki insan say�s�n� ve orada ne kadar vakit harcayaca��n�z� d���n�n.

Dr. Bromage bu kayg�lar i�in �unlar� s�yl�yor:

"E�er iyi havaland�r�lm�� bir yerde az insan ile oturuyorsan�z risk d���k. E�er a��k bir kat planl� ofisteyseniz, riski (hacim, insanlar ve hava ak�m�) ele�tirel olarak de�erlendirmeniz gerekir. Y�z y�ze konu�mak veya daha da k�t�s� ba��rman�z� gerektiren bir i�teyseniz, riski de�erlendirmeniz gerekir."

�rne�in bir al��veri� merkezinde, "ma�azan�n d���k yo�unluklu, y�ksek hava hacmi ve ma�azada ge�irdi�iniz s�n�rl� s�re, bula��c� bir doz alma f�rsat�n�n d���k oldu�u anlam�na gelir. Ancak ma�aza �al��an� i�in, ma�azada ge�irdikleri uzun s�re bula��c� dozu almak i�in daha b�y�k bir f�rsat sunuyor" diyor Dr. Bromage.

D��ar�da enfeksiyon riski �ok daha az ��nk� enfekte olmu� damlalar daha �abuk da��t�lacaklar, fakat enfeksiyon i�in as�l gerekenin 'doz ve zaman' oldu�unu unutmay�n.

Dr. Bromage blog yaz�s�nda y�zeylerin �nemine de dikkat �ekiyor: "Ben burada solunuma maruz kal�nmas�na odaklanm��ken, l�tfen y�zeyleri unutmay�n. Enfekte olmu� solunum damlac�klar� bir yere iner. Ellerinizi s�k s�k y�kay�n ve y�z�n�ze dokunmay� b�rak�n!"

Do�um g�n� pastalar�ndaki mumlara �flemeyi de muhtemelen kesmelisiniz.

Dr Bromage'�n bloguna

20.5.2020 - 45464