|
Koronavir�s salg�n�n�n bitmesine daha �ok var. Baz� �lkelerde salg�n h�zla yay�lmaya devam ederken di�er �lkelerde ise "ikinci dalga" endi�esi var. �ngiltere'de sa�l�k uzmanlar�, Temmuz ba��nda �nlemlerin gev�etilmesinden sonra olu�abilecek yeni bir salg�na haz�rl�k yap�lmas� konusunda h�k�meti uyar�yor. 100 y�l �nceki �spanyol gribinde de ikinci dalga ilkinden daha �l�mc�l olmu�tu. Peki ikinci dalga ka��n�lmaz m�? Ger�ekle�irse, sonu�lar� ne kadar y�k�c� olabilir? �kinci dalga nedir?Bunu denizdeki dalgalara benzetebiliriz. Vaka say�lar� artt�ktan sonra azal�r, ard�ndan tekrar artar. Her bir d�ng�, bir dalga gibidir. �te yandan ikinci dalgan�n resmi bir tan�m� yok. Warwick �niversitesi'nden Dr. Mike Tildesley, "Bu bilimsel bir tan�mlama de�il, dalgay� herkes keyfi bir �ekilde farkl� tan�mlayabiliyor" diyor.
Baz�lar� her art��� ikinci bir dalga olarak de�erlendiriyor ama bazen ikinci dalga denen �ey, birinci dalgan�n �zerindeki k���k ini� ��k��lar olabiliyor. Bir dalgan�n bitti�ini s�yleyebilmek i�in vaka say�s�n�n belirgin bir �ekilde d��mesi ve vir�s�n kontrol alt�na al�nmas� gerekiyor. �kinci bir dalgan�n ba�lad���n� s�yleyebilmek i�in de yeni vakalarda belirgin ve kal�c� bir art�� olmas� gerekiyor. Yeni Zelanda'da 24 g�n aradan sonra tespit edilen ilk vakalar ve Pekin'de vakas�z ge�en 50 g�nden sonra ortaya ��kan salg�n bu kapsama girmiyor. Baz� uzmanlar, �ran'da ya�ananlar�n ikinci dalga tan�m�na uyabilece�ini d���n�yor. �ngiltere'de ikinci dalga olur mu?Bunun yan�t� al�nacak kararlara ba�l�. �ki ihtimal de m�mk�n. Dr. Tildesley, "�u anda b�y�k bir bilinmezlik var� Bu da beni �ok endi�elendiriyor" diyor. Tehlike a��k: Vir�s hala aram�zda ve 2020 ba��ndaki halinden daha az bula��c� veya daha az �l�mc�l de�il. London School of Hygiene and Tropical Medicine'den (Londra Hijyen ve Tropikal T�p Okulu) Dr. Adam Kucharski, "Veriler, insanlar�n �o�unun hala bula��ma a��k oldu�unu g�steriyor. Yani b�t�n �nlemleri kald�r�rsak �ubat'ta b�rakt���m�z noktaya d�neriz" diyor ve ekliyor: "Her �eye ba�tan ba�lam�� gibi oluruz." �kinci dalgay� ne tetikleyebilir?�nlemleri erken kald�rmak. Soka�a ��kma k�s�tlamalar� d�nyan�n d�rt bir yan�nda y�k�c� etkilere yol a�t�: ��sizlik artt�, insanlar�n sa�l��� etkilendi ve �ocuklar okula gidemedi. Ama bu �nlemler vir�s�n kontrol alt�na al�nmas�n� sa�lad�. Dr. Kucharski, "Bulmam�z gereken esas denge, bir yandan kontrol� korurken di�er yandan k�s�tlamalar� g�nl�k hayat� en az etkileyecek seviyeye �ekmek" diyor. Bu noktan�n neresi oldu�u konusunda kimse y�zde 100 emin de�il. Bu y�zden �nlemler ad�m ad�m kald�r�l�yor, yerlerine maske zorunlulu�u veya takip uygulamas� gibi yeni �nlemler getiriliyor. Dr. Kucharski "Birle�ik Krall�k ve �evre �lkelerinde �nlemler kontrol�n kaybedildi�i noktaya kadar kald�r�l�rsa vir�s bir anda yay�labilir" diyor. Almanya'da bir mezbahada ��kan salg�n, bunun ilk ad�m� olabilir. Bu tip yerel salg�nlar h�zla tespit edilip gerekli �nlemler al�n�rsa b�y�k bir soruna d�n��meden kontrol alt�na al�nabilirler. Koronavir�s krizine yakla��m� nedeniyle takdir edilen G�ney Kore, bu tip b�lgesel vakalar kar��s�nda baz� k�s�tlamalara gitmi�ti. �kinci dalga da ilki gibi mi olacak? �lki gibi olduysa bir �eyler �ok yanl�� gitmi� demektir. Salg�n�n ba�lang�c�nda bula�ma katsay�s� 3't�. Yani vir�s� kapan her bir ki�i ortalama �� ki�iye bula�t�r�yordu. BBC'ye konu�an Dr. Kucharski, "Hi�bir �lke b�t�n �nlemleri kald�r�p ba�lad��� noktaya d�nmeyecektir" diyor ve ekliyor: "Bug�n salg�n� kontrol alt�na alamam�� Brezilya ve Hindistan gibi �lkelerde bile bula�ma katsay�s� 3 de�il."
Vaka say�lar� tekrar armaya ba�larsa, bu yava� bir �ekilde olacakt�r. �te yandan teoride ikinci dalgan�n birincisinden b�y�k olma ihtimali hala var, ��nk� vir�se ba����kl�k kazananlar�n say�s� toplumun �ok k���k bir k�sm�n� olu�turuyor. Dr. Tildesley "Vaka say�lar� art��a ge�erse soka�a ��kma k�s�tlamalar�n� devreye sokarak bunu bast�rabiliriz. Bu her zaman elimizde bulunacak bir se�enek" diyor. �kinci dalga gelirse ne zaman gelir? K���n daha k�t� m� olur?Dr. Kucharski, �nlemlerin gev�etilmesiyle birlikte lokal salg�nlar�n birka� hafta i�inde ortaya ��kabilece�ini s�yl�yor. Fakat b�ylesi bir yerel salg�n, ikinci dalga anlam�na gelmeyebilir. Dr. Tildesley "�nlemler belirgin bir �ekilde gev�etilirse A�ustos sonu Eyl�l ba�� gibi ikinci bir dalga g�r�lebilir" diyor. K���n di�er koronavir�s t�rleri daha fazla yay�ld��� i�in SARS-Cov-2 a��s�ndan da bu d�nem kritik olabilir. Vir�s� zar zor kontrol alt�nda tutan bir �lkede mevsimin etkisiyle ikinci bir dalga olu�abilir. Nottingham �niversitesi'nden Prof. Jonathan Ball "Bahar aylar� bize kesinlikle yard�mc� oldu" diyor ve ekliyor: "�kinci bir dalga ka��n�lmazd�r, �zellikle de k�� aylar�na girerken. "H�k�mete d��en g�rev, dalgan�n zirve noktas�n�n sa�l�k sistemini t�kayacak noktaya gelmesini engellemek." Vir�s daha zarars�z hale evrilir mi?Bir di�er arg�man da, vir�slerin zaman i�inde daha az �l�mc�l hale evrildi�i ve bu nedenle ikinci dalgan�n daha zarars�z olabilece�i. HIV bile daha �l�mc�l hale evriliyor gibi g�z�k�yor. Bu teoriye g�re vir�sler ta��y�c� canl�lar� �ld�rmemek ve b�ylece daha fazla canl�ya yay�lmak imkan� bulmak i�in daha az �l�mc�l hale evrilmeye yatk�n. Fakat Prof. Ball "Bu baz� tembel virologlar�n tekrarlay�p durdu�u bir laf ama bunun garantisi yok" diyor. Ayr�ca evrimin etkileri daha uzun s�relerde belirginle�iyor. Salg�n�n alt�nc� ay�nda geri d�n�p bakt���m�zda vir�s�n bu y�nde evrildi�ine dair bir kan�t g�remiyoruz. Prof. Ball "Vir�s bence �u an gayet ba�ar�l� bir �ekilde bula��yor. �nsanlar genellikle belirtisiz veya �ok hafif semptomlarla hastal��� atlat�yor. Bu s�rede bula�t�rabildikleri i�in koronavir�s�n daha hafif bir hale evrilmeye ihtiyac� yok" diyor.
26.6.2020 - 46282
|