Koronavir�s: Hangi �lkede durumun daha iyi oldu�unu nas�l �l�meli?

Covid krizi derinle�tik�e d�nya �ap�nda vaka say�lar� artt� ve �nlemler yayg�nla�t�. Fakat krizin ba��ndan bu yana g�zler hangi �lkelerin salg�nla ba�a ��kmakta daha ba�ar�l�, hangilerinin ise daha ba�ar�s�z oldu�unda.

�leride tarih�iler bu d�neme bakt�klar�nda muhtemelen Bat� Avrupa'da oldu�u gibi ekonomileri, altyap�lar� birbirine benzeyen �lkelerde salg�n�n nas�l bu kadar farkl� seyirler izledi�ini anlama �al��acaklar.

Ku�kusuz uluslararas� kar��la�t�rmalar bulundu�umuz �lkelerdeki durumun g�rece hangi �lkelerden daha iyi ya da k�t� oldu�unu anlaman�n bir yolu. Ama en basit say�sal verileri kar��la�t�rmak bile zor olabilir.

�l�mleri k�yaslamak

�rne�in �l�mlerin tam olara hangi a�amada ve hangi kriterlerle say�ld���, koronavir�sl� bir hastada farkl� sebeplerin �l�me katk�s�n�n raporlara nas�l yans�d���, testi pozitif ��kan birinin ne kadar s�re sonra �l�rse Covid �l�m� say�laca�� �lkeden �lkeye de�i�ebiliyor. Bu da kar��la�t�rmalarda bir �lkenin nas�l g�r�nd���n� etkiliyor.

Her hal�karda �lkeden �lkeye �ok farkl� tablolar g�r�l�yor.

Asl�nda �l�mler a�a�� yukar� ayn� y�ntemlerle ve �l��tlerle say�l�yor olsa daha anlaml� olacak bir kar��la�t�rma y�ntemi, �l�mleri n�fusa oranla ele almak.

Almanya'da �l�m oran� �u anda 100 binde 11,5 civar�nda. Kom�usu Bel�ika'da ise bunun 7 misli, 100 binde 87 d�zeyinde. Fransa 100 binde 48 ile ikisinin aras�nda bir yerde. �ngiltere ise 100 binde 63,3 ile Avrupa tablosunun ilk s�ralar�nda.

T�m� varl�kl� ve geli�kin sa�l�k sistemleri olan, vir�se kar�� a�a�� yukar� benzer �nlemler alan �lkeler. T�m�nde, soka�a ��kma ve sosyal mesafelenme �nlemleri, hijyene ve maske kullan�m�na te�vik ve gerekti�inde yerel karantinalardan olu�an bir dizi y�ntem uygulan�yor.

O halde neden salg�n farkl� seyrediyor? Verilere ne kadar yak�ndan bakarsan�z, farkl�l�klar� a��klamak o kadar zorla��yor. Ayn� y�ntemlerle �l��m yap�lan ayn� �lke i�indeki b�lgeler aras�nda bu durum iyice �arp�c� hale geliyor.

Lombardiya ve Veneto, Kuzey �talya'da birbirine kom�u iki b�lge. Fakat iki b�lge aras�ndaki farkl�l�k �ok �arp�c�. Lombardiya'da �l�m oran� 100 binde 167 iken Veneto'da 100 binde 43.

�nlem almak kadar erken davranmak da �nemli

Verilerin a��klanmas�ndaki g��l�kler nedeniyle belki de Almanya'n�n di�er �lkelerden neden daha iyi durumda g�r�nd���n� anlamak da kolay de�il. Burada �nemli bir unsur, zamanlama gibi g�r�n�yor.

Yani ne �nlem ald���n�z kadar bu �nlemleri ne kadar �abuk ald���n�z�n da �nemli oldu�u art�k herkes�e kabul ediliyor.

�nde gelen Alman bilim insan� Christian Drosten bu ay Berlin'de yap�lacak D�nya Sa�l�k Zirvesi �ncesi, "Almanya'n�n ba�ar�s�n� kutlayan konu�malar yap�lmaya ba�land� bile ama bunun sebebi konusunda bir a��kl�k yok. Herkesin ald��� �nlemleri ald�k. Hi� bir �eyi daha iyi yapmad�k, sadece daha erken yapt�k" dedi.

Almanya testi �ok yayg�n bir �ekilde yap�yor, vakalar�n temas ve izlemesini yapan �ok iyi bir kamu sa�l��� �rg�tlenmesi var ve hastaneleri, bir �ok �lkeden daha fazla yo�un bak�m �nitesine sahip.

Merkel fark�

Ama belki bunlar kadar �nemli bir fakt�r, krizi, verileri anlay�p a��klayabilen bir bilim insan�n�n Angela Merkel'in y�netmesi.

�rne�in Alman eyaletlerinin liderleriyle yapt��� bir toplant�dan sonra d�zenlenen bas�n toplant�s�nda Merkel bir soruya "Modellemeye dayal� bir hesaplama yapt�m" diye ba�lad�. Salg�n�n nas�l b�y�k bir h�zla yay�labilece�ini dinleyicilerine basit bir matematikle a��klad� ve bu nedenle Almanya'n�n ekstra �nlemler almas� gerekti�ini s�yledi.

Bilim insan� Christian Drosten, halk�n ne kadar iyi bilgilenmi� hissederse, h�k�metin talimatlar� ve �a�r�lar�na o kadar iyi uyaca��n� s�yl�yor.

Drosten, "�nsanlar�n kurallar� y�zde 85-90 oran�nda uygulad���n� okuyorum. Bu �ok b�y�k bir ba�ar�. Herkes yak�n�nda kurallara uymayan birilerini biliyor ama onlarla konu�up ne yapmalar� gerekti�ini anlatmak m�mk�n oluyor. Bence Almanya'n�n en b�y�k avantajlar�ndan biri bu" diyor.

Profes�r Drosten'in dikkat �ekti�i nokta bilimin toplumla bulu�turulmas�, bir di�er deyi�le salg�nla m�cadelede kulland���n�z ara�lar�n kendisi de�il, bu ara�lar�n kullan�lmas�na toplumun verdi�i tepkinin �nemine i�aret ediyor.

Bunu Bel�ika h�k�metinin bilim dan��manlar�ndan Profes�r Yves Van Laethem'e de sorduk.

Van Laethem h�k�metinin h�zla ve s�k s�k farkl� mesajlar vererek kamuoyunun kafas�n� kar��t�rm�� olabilece�ini s�yl�yor.

'S�rd�r�lebilir ve istikrarl� �nlemler'

Profes�r Van Laethem k�� yakla��rken s�rd�r�lebilir ve istikrarl� bir �nlemler b�t�n�ne ihtiya� oldu�unu ama Bel�ika halk�n�n art�k yeni de�i�ikliklere ve kurallara da pek tahamm�l� kalmad���n� s�yl�yor.

Kamuoyunda benzer bir tepkiyi �ngiltere'de ve ba�ka �lkelerde de sezmek m�mk�n.

Van Laethem "H�k�met bir �ey �nerir �nermez hemen tart��ma ��k�yor. Mart ve Nisan'da insanlar �ok korkmu�lard� ve konulan kurallara pek itiraz etmiyorlard�. Ama �imdi insanlar vakalar�n artt���n� ama �l�m oranlar�n�n d���k kald���n� g�r�yor ve kurallara neden uymalar� gerekti�ini anlayam�yorlar" diyor.

Bel�ika'n�n, tam da salg�n�n k��a do�ru ikinci bir y�kseli�e ge�ece�inden korkuldu�u bir s�rada �nlemleri gev�eten bir ka� �lkeden biri olmas�n�n sebebi belki de bu.

Temmuz ay�n�n sonundan bu yana Bel�ika'da, a��k veya kapal� t�m kamusal mekanlarda maske takmak zorunluydu. Gecenin yar�s�nda, kimselerin olmad��� bir parkta y�r�yor olsan�z bile maske takma mecburiyeti ge�eliydi.

1 Ekim'den itibaren bu kural gev�etildi. D�kkanlar ve kamu ta��ma ara�lar�nda maske takmak hala zorunlu ama a��k alanlarda kalabal�k mekanlar d���nda zorunluluk kald�r�ld�.

Tersi bir �rnek Hollanda'da ya�an�yor. Aylarca maske zorunlulu�u koymaya direnen Hollanda �imdi bu konudaki kurallar�n� s�k�la�t�r�yor, d�kkanlar ve otob�slerde maske takmay� �iddetle tavsiye ediyor.

Asl�nda t�m bu ad�mlar�n alt�nda ayn� sebep yat�yor: Maske baz� durumlarda faydal�. Ama kurallar�n zamanlamas� ve y�n� farkl�.

�sve�: Halka inisiyatif vermek

S�rd�r�lebilirlik ve tutarl�l���n �sve�'in ba� virologu Anders Tegnell ile �zde�le�ti�ini s�ylemek m�mk�n

Tegnell'in barlar ve restoranlar�n kapat�lmamas� ve maske zorunlulu�u konmamas� tavsiyeleri salg�n�n ilk d�neminde �ok ele�tirilmi�ti. Ama salg�n�n ikinci evresinde elde edilen sonu�lar onu giderek hakl� ��kar�yor.

Tabi bir de ortada dola�an "�sve� h�k�meti salg�na kar�� hi� bir �ey yapmad�" efsanesi vard�.

Asl�nda �sve� h�k�meti vir�s�n yay�lmas�n� yava�latmak i�in sosyal mesafelenme ve hijyene �nem verilmesini te�vik yoluna gitmi�ti.

Bilim insan� Tegnell bu noktada "halka geni� bir hareket alan� tan�ma"n�n �nemine dikkat �ekiyor.

�sve�'in istikrarl� toplumcu siyasi k�lt�r� Tegnell'in i�ini kolayla�t�r�yor olabilir. Ayn� zamanda bir kez daha h�k�metlerin a��klad��� �nlemler kadar bunlara halk�n verdi�i tepkilerin de �nemine i�aret ediyor.

E�er Alman ve �sve� kamuoylar� genel olarak h�k�metlerinin talimatlar� ve tavsiyelerine uyuyorsa, h�k�metlere kar�� halk�n, muhalefet partilerinin, sendikalar�n, medyan�n ve yerel y�netimlerin daha ku�kucu oldu�u, sert ele�tirel bir tutum i�inde oldu�u �lkelerde neler oluyor?

Fransa: Yerel ve merkezi y�netimler kar�� kar��ya

�rne�in Fransa'da Sa�l�k Bakan� Olivier Veran, Marsilya ve �evresindeki kalabal�k sahil �eridi i�in yerel yetkililere dan��madan bir dizi yeni kural a��klad�. Bu b�lge i�in a��klanan �nlemler aras�nda restoranlar ve barlar�n kapat�lmas� da var.

B�lgenin doktor olan ba�kan� Renaud Muselier, al�nan �nlemlerin "uygunsuz, tek yanl� ve ac�mas�z" oldu�unu s�yledi ve bunlar�n uygulanmas�n�n "isyan ve ayaklanma" duygular�n� k��k�rtaca�� uyar�s�nda bulundu.

Ku�kusuz bu salg�n bilim konusunda bilimsel bir tart��ma de�il.

Marsilya tarihsel olarak kendisini Paris'e rakip olarak g�r�yor ve merkezi y�netime kar�� memnuniyetsizlik �ok �abuk ortaya ��kabiliyor. Bunun prati�e ve salg�nla m�cadeleye nas�l yans�yaca��n� izlemek ilgin� olabilir.

Uluslararas� k�yaslamalar

Salg�n�n bu noktas�nda uluslar aras�nda, �rne�in sosyal mesafe �nlemleri gibi basit bir konuda bile k�yaslamalar yapman�n �ok �e�itli zorluklar� var.

G�venli sosyal mesafe Fransa'da 1m, Almanya'da 1,5m, �ngiltere'de 2 m olarak uygulan�yor.

Fakat bunlar�n hangisinin daha do�ru oldu�unu ve risk ile uygulanabilirlik aras�ndaki dengeyi nerede bulmak gerekti�ini bulmak i�in aylarca hatta y�llarca s�ren ara�t�rmalar yapmak gerekebilir.

Bu t�r kar��la�t�rmalar� yapman�n ne kadar zor oldu�unu Bel�ika Parlamentosu'nda �lkenin �nde gelen bir siyaset�isiyle konu�urken bir kez daha kuvvetle farkettim. Tesad�fen o g�n �ngiltere'de bilim insanlar� ve politikac�lar Bel�ika'n�n salg�nla ilgili olarak att��� yeni ad�mlardan �vg�yle bahsediyorlard�.

Bel�ikal� politikac� buna �a��rd� ve ��yle dedi:

"A��k�as�, her ak�am televizyonu a��p Stockholm'de, Londra'da ya da Paris'de bir uzman�n birbirinden farkl� �eyler s�yledi�ini g�rebilirsiniz. Tabi hepsi de uzman. �u anda kar��la�t�rmalar i�in �ok erken. Bu belki gelecek y�l m�mk�n olacak, belki de bir sonraki y�l� beklememiz gerekecek. Ama �u an �ok erken."

Bu durumda kesin olarak s�yleyebilece�imiz belki de tek bir �ey olabilir. Salg�n�n halk sa�l��� a��s�ndan yarataca�� sonu�lar son tahlilde sadece h�k�metlerin bize verdi�i talimat ve tavsiyelere ba�l� olmayacak. Ayn� �l��de belki de daha fazla, bize s�ylenenleri ne kadar ve nas�l uygulayaca��m�za da ba�l� olacak.

6.10.2020 - 48490