Fel�, deliryum, anksiyete, �a�k�nl�k... liste uzay�p gidiyor. Covid-19'un sadece bir solunum yollar� hastal��� oldu�unu d���n�yorsan�z, tekrar d���n�n. Zaman ge�tik�e, koronavir�s�n �ok say�da n�rolojik sorunu da tetikleyebilece�i giderek netle�iyor. Hastal��� g�rece hafif ya da orta �iddette ge�irenler, devam eden bili�sel etkilerinden bahsediyor. Haf�za ve konsantrasyon sorunlar� ve yorgunluk gibi. Ancak, bu anlamda kayg�lar hastal��� a��r ge�irenler �zerinde yo�unla��yor. Paul Mylrea'yla konu�urken, her ikisi de koronavir�s enfeksiyonu nedeniyle ortaya ��kan iki b�y�k fel� ge�irdi�ini hayal etmek zor. Cambridge �niversitesi �leti�im Direkt�r� olan 64 ya��ndaki Mylrea, gayet g�zel konu�uyor ve sa� taraf�nda devam eden zay�fl��a kar��n, v�cudunda herhangi bir sorun yok. Londra'daki Ulusal N�roloji ve N�ro�irurji Hastanesi'ndeki (NHNN) doktorlar�n �imdiye dek g�rd��� en kayda de�er iyile�melerden birini g�sterdi. �lk felcini, University College Hastanesi'nde yo�un bak�mda yatarken ge�irdi. Akci�erlerinde ve bacaklar�nda �l�mc�l sonu�lar yaratabilecek kan p�ht�lar�na rastland� ve bu nedenle g��l� kan inceltici ila�lar verildi. Birka� g�n sonra, ikinci ve daha b�y�k bir fel� ge�irince NHNN'ye sevk edildi. 'Y�z�nde bo� bir ifade vard�' N�roloji uzman� Dr Arvind Chandratheva, ambulans geldi�inde hastaneden ��kmak �zereydi. "Paul'un y�z�nde bo� bir ifade vard�" diyor. "Sadece bir taraf� g�rebiliyordu ve telefonunu nas�l kullanaca��n� bilemiyor veya �ifresini hat�rlayam�yordu. �nce kan incelticilerin beyinde bir kanamaya yol a�t���n� d���nd�m, ama g�rd���m�z �ok garip ve farkl�yd�." Paul, p�ht�la�ma nedeniyle bir ba�ka fel� ge�irmi� ve beynin ya�amsal alanlar�na kan ak��� kesilmi�ti. Testler, kanda p�ht�la�ma oran�n� g�steren ve D-dimer olarak bilinen �l��m�n �ok y�ksek oldu�unu g�sterdi.
Normalde 300'den az olmas� gereken ve fel� ge�irenlerde 1000'e kadar ��kabilen �l��m, Paul Mylrea'da 80 binin �zerindeydi. Dr. Chandratheva "Daha �nce hi� bu d�zeyde p�ht�la�ma g�rmemi�tim, v�cudun verdi�i tepkide bir �ey kan�n�n m�thi� derecede yap��kan hale gelmesine neden olmu�tu" diyor. Y�ksek d�zeyde p�ht�la�ma K�s�tlama �nlemleri s�ras�nda, hastanelere acil gelen fel� vakalar�nda d���� oldu. Ancak NHNN'deki n�rologlar, iki hafta i�inde b�y�k fel�ler ge�iren alt� Covid hastas�n� tedavi etti. Bu hastalarda, y�ksek tansiyon ve diyabet gibi bildik risk fakt�rleri de yoktu. B�t�n vakalarda �ok y�ksek d�zeylerde p�ht�la�ma vard�. Fel�leri k�smen tetikleyen, ba����kl�k sisteminin v�cutta ve beyinde enflemasyona yol a�an a��r� tepkisiydi. Fel� o kadar b�y�kt� ki doktorlar ya�ayamayaca��n� ya da b�y�k oranda engelli kalaca��n� d���n�yordu. Paul "�kinci felcimden sonra, e�im ve k�zlar�m yolun sonuna geldi�imi, beni asla g�remeyeceklerini d���nd�ler. Doktorlar, beklemek d���nda yapacak bir �ey olmad���n� s�yledi. Sonra, bir �ekilde hayatta kald�m ve giderek g��lenmeye ba�lad�m" diyor. �lk cesaret veren i�aretlerden biri, alt� dil konu�an Paul'un dillere kar�� yetene�iydi. Hem�irelerden biriyle konu�mak i�in, �ngilizce'den Portekizce'ye ge�iyordu. Dr. Chandratheva, "Birka� dili yeti�kinli�inde ��renmi�ti ve bu beyinde fel�ten etkilenmeyen farkl� ba�lant�lar kurmu� olabilir" diyor. Paul eskisi kadar h�zl� okuyamad���n�, bazen unutkanla�t���n� s�yl�yor, ancak beynin hasar g�ren alanlar�na bak�ld���nda bu hi� de �a��rt�c� de�il. Fiziksel iyile�mesi de etkileyici oldu. Doktorlar bunu daha �nce de fiziksel durumunun �ok iyi olmas�na ba��lyor. Paul "G�nde bir saat bisiklet s�rer, haftada birka� kez spor salonuna gider ve nehirde y�zerdim. Bisiklet ve dal�� g�nlerim bitti ama y�zmeye geri d�nmeyi umuyorum" diyor.
125 hastada beyin sorunlar� Lancet Psikiyatri dergisinde yay�mlanan bir �al��mada, �ngiltere'de hastanede yatan 125 a��r koronavir�s hastas�nda beyin problemleri tespit edildi. Yakla��k yar�s� p�ht�la�ma y�z�nden fel� ge�irirken,di�erlerinde beyinde enflamasyon, psikoz ya da bunama benzeri semptomlar g�r�ld�. Ara�t�rmay� yapan ekipten Liverpool �niversitesi Profes�r� Tom Solomon "Vir�s�n sadece akci�erlerde de�il, beyinde de sorun yaratt��� �u an a��k. Bu k�smen beyine oksijen gitmemesinden. Ancak kanda p�ht�la�ma, ba����kl�k sisteminin tepkisi gibi ba�ka fakt�rler de var gibi g�r�n�yor. Ayr�ca vir�s�n kendisinin de beyni enfekte edip etmedi�ini sorgulamal�y�z" dedi. Kanada'da n�roloji uzman� Prof. Adrian Owen, koronavir�s�n bili�sel kabiliyetleri nas�l etkiledi�i �zerine internet �zerinden k�resel bir �al��ma ba�latt�. Owen, "Yo�un bak�mdan sa� ��kanlar�n bili�sel sorunlar ya�ad���n� biliyoruz. Dolay�s�yla, Covid-19 hastalar� �o�ald�k�a, yo�un bak�mdan eve ��kman�n bu insanlar i�in tedavinin sonu olmad��� art�k giderek daha net g�r�l�yor. Bu sadece toparlanmalar�n�n ba�lang�c�" diyor. 1918'deki grip salg�n�yla olas� benzerlikler NHNN'den n�roloji uzman� Dr. Michael Zandi de "Koronavir�slerin yol a�t��� SARS ve MERS'in baz� n�rolojik hastal�klarla ili�kili oldu�u biliniyordu. Ancak daha �nce hi� b�yle bir �ey g�rmemi�tik" diye konu�uyor. "K�yas yapabilece�imiz en yak�n �ey 1918'deki grip salg�n�. O zaman, 10-20 y�l sonras�nda �ok fazla beyin hastal��� ve sorununun ortaya ��kt��� g�r�lm��t�." Birinci D�nya Sava��'n�n sonuna do�ru, yakla��k bir milyon ki�inin yakaland��� encephalitis lethargica (uyku hastal���) adl� gizemli bir n�rolojik rahats�zl�k ortaya ��km��t�. Buna neyin yol a�t��� ve tetikleyenin grip mi, yoksa enfeksiyon sonras� ortaya ��kan bir ba����kl�k sistemi hastal��� olup olmad��� konusunda �ok az �ey biliniyor. Uyku hastal��� d���nda, baz� hastalarda ya�amlar� boyunca etkileyen ve Parkinson hastal���na benzeyen hareket sorunlar� da ortaya ��km��t�. Covid-19 ve 1918'deki �spanyol gribi salg�nlar� aras�nda k�yaslamalar yaparken dikkatli olunmal�. Ancak bu kadar �ok say�da Covid hastas� n�rolojik semptomlar sergilerken, beyin �zerindeki uzun vadeli etkilerine bakmak �nemli olacak.
1.7.2020 1 - 46427
|