BBC T�rk�e'nin resmi verilere dayanarak yapt��� ara�t�rma, T�rkiye'nin 11 ilinde 2020'de hayat�n� kaybedenlerin say�s�n�n ge�en y�llar�n ortalamas�n�n �zerinde oldu�unu ortaya koydu. Ara�t�rmam�z ayr�ca �l�m art�� oran�n�n da beklenenin �zerinde oldu�unu g�sterdi. 2020'deki �l�m art��lar�nda koronavir�s salg�n�n�n �nemli rol oynad��� g�r�l�yor. BBC T�rk�e'nin inceledi�i e-devlet ve T�rkiye �statistik Kurumu (T��K) verileri, aralar�nda �stanbul'un da bulundu�u 11 ilde, 2020'nin ilk 8 ay�nda, son 5 y�l�n ortalamas�na k�yasla �l�m say�s�n�n y�zde 12 artt���n�, toplam 10 bin 950 ek �l�m oldu�unu ortaya koydu. Ayr�ca n�fus fakt�r� g�z �n�ne al�narak yap�lan hesaplamada da, yine bu 11 ilde, �l�m say�s�n�n 2019'un ilk sekiz ay�na k�yasla y�zde 8,4 artt��� g�r�l�yor. T�rkiye geneli i�in bu y�l beklenen �l�m art�� oran� ise y�zde 2,2. Uzmanlar bu tarz y�ksek art��lar�n pandemiyle ili�kilendirilmesinin normal oldu�unu, ek �l�mlerin sadece T�rkiye'de de�il t�m d�nyada g�r�ld���n� s�yl�yor. Sa�l�k Bakanl���, BBC T�rk�e'nin sorular�na yan�t vermedi. Ek �l�m nedir, nas�l hesaplan�r?Epidemiyolojide, ek �l�m kavram�, normal veya kriz d��� ko�ullar alt�nda beklenenden daha fazla ger�ekle�en �l�mleri tan�ml�yor. Bunun hesaplamas� da ge�mi� y�llar�n �l�m ortalamalar�na ve y�ll�k beklenen art��lara bak�larak yap�l�yor. Uzmanlar, pandemi gibi ola�an�st� ko�ullar�n ya�and��� belli bir zaman diliminde ek �l�m�n tespit edilmesi halinde bunun da pandemi ile ili�kilendirilmesinin normal oldu�unu belirtiyor.
Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal�klar� Derne�i (ESCMID) Y�netim Kurulu �yesi Prof. Dr. �nder Erg�n�l, ek �l�mlerin incelenmesinin pandemi gibi ola�an�st� d�nemlerin etkilerinin anla��lmas�nda bilimsel a��dan da kabul edilmi� bir y�ntem oldu�unu s�yledi. BBC T�rk�e'nin sorular�n� yan�tlayan Prof. Dr. Erg�n�l, "Beklenen �l�m say�s� ge�mi� y�llar�n tarihsel olarak bak�larak ortaya konulur. Son 5 y�lda, 10 y�lda beklenen �l�m say�s� bellidir. Beklenenden daha fazla �l�m olmas�, hele de pandemi d�nemi varsa, neye ba�lan�r? Pandemiye ba�lan�r. Son derece basit ama sa�lam bir mant�k. G�receksiniz �n�m�zdeki y�llarda pandemi bittikten sonra bile yap�lacakt�r" dedi. Ge�mi� d�nemlerde �spanyol Gribi ve 2009-10 y�llar�nda ya�anan Domuz Gribi ile ilgili de ek �l�mlere dayanarak yap�lm�� �ok say�da bilimsel �al��ma mevcut.
T�rkiye'de ek �l�m var m�?BBC T�rk�e, T�rkiye'de pandemi d�neminde ek �l�mler olup olmad���na bakmak i�in e-devlet ve T�rkiye �statistik Kurumu (T��K) �zerinde yer alan verileri inceledi. E-devlet �zerinde yaln�zca 11 ile g�nl�k �l�m verileri bulunuyor. Bursa, Denizli, Diyarbak�r, Erzurum, �stanbul, Kahramanmara�, Kocaeli, Konya, Malatya, Sakarya ve Tekirda� olarak s�ralanan bu iller, T�rkiye n�fusunun y�zde 36,5'ini temsil ediyor. BBC T�rk�e ekibi, e-devlet �zerinden 2019 ve 2020 y�llar�na ait 1 Ocak ile 31 A�ustos aras�ndaki 8 ayl�k d�neme ili�kin �l�m verilerini bir araya getirdi. �nceki y�llar�n il baz�nda �l�m say�lar� i�in ise T��K verileri kullan�ld�. S�z konusu illerde, 2015-2019 y�llar� aras�nda ger�ekle�en 8 ayl�k toplam �l�m say�s� 87 bin ile 94 bin aral���nda de�i�iyor. 2018'de ise bir �nceki y�la k�yasla �l�m say�s�n�n azald��� g�r�l�yor. Bu 5 y�lda meydana gelen �l�mlerin ortalamas� 91 bin 37. 2020 y�l�nda ise bu 11 ildeki toplam �l�mler ilk kez 100 binin �zerine ��kt�. E-devlet verilerine g�re, toplamda 101 bin 987 ki�i ya�am�n� yitirdi. Aradaki fark, 10 bin 950. T�rkiye genelinde ayn� d�nemde a��klanan Covid-19 kaynakl� �l�mlerin toplam say�s� ise 6 bin 326. Sa�l�k Bakanl���, �stanbul hari�, il il Covid-19 �l�m verilerini a��klamad���ndan di�er 10 kentteki can kayb� say�s� bilinmiyor. Y�l�n ilk 8 ay�nda art�� oran� ne oldu?Uzmanlar, bu tarz incelemelerde ge�mi� y�llar�n verilerinin yan� s�ra g�z �n�ne al�nmas� gereken bir di�er �nemli etkenin de n�fus oldu�unu belirtiyor ve oransal bir k�yaslaman�n daha net bir resim ortaya koyabilece�ini s�yl�yor. Bu etkenler de eklenerek yap�lan incelemelerde y�l�n ilk 8 ay�nda �l�m say�s�n�n hem ge�mi� y�llar�n ortalamas�n�n hem de T�rkiye geneli i�in beklenen art�� oran�n�n �zerinde y�kseldi�i g�r�l�yor. �ncelenen 11 ilin n�fusuna g�re yap�lan hesap, �l�mlerin 2019'a k�yasla y�zde 8,4 artt���n� ortaya koyuyor. �l baz�nda y�ll�k �l�m art�� beklentisine ili�kin herhangi bir resmi veri bulunmuyor. Ancak Sa�l�k Bakan� Fahrettin Koca, 2 Eyl�l'de d�zenledi�i bas�n toplant�s�nda, T�rkiye geneli i�in 2020 y�l�ndaki �l�m art�� oran�n�n y�zde 2,2 oldu�unu ve ilk sekiz ayda da �l�mlerin beklenen �er�evede artt���n� s�yledi. Ko� Dijital'den matematik ve veri uzman� Dr. Salih Durhan da BBC T�rk�e'ye yapt��� de�erlendirmede, pandemi gibi ola�an�st� d�nemlerin de�erlendirilmesinde ek �l�m oranlar�n�n net bir �l�� oldu�unu s�yledi. Durhan, "2020'de ka� ki�inin �ld���n� tespit etme konusunda bir soru i�areti yok. �l�m verileri, �ok eskiden beri topland��� i�in g�venilir veriler. Bu, eski bir istatistik toplama bi�imi ve standardize oldu�undan �ok b�y�k yanl��l�k i�erecek �eyler de�il" dedi. Ancak Durhan, zaman zaman verilerin sisteme aktar�lmas�nda gecikmeler olabilece�ini ve daha sonra bu tarz verilerde revizyon ya da g�ncellemelerin yap�labilece�ini ifade etti. Sa�l�k Bakanl��� ise elde edilen verilerle ilgili BBC T�rk�e'nin sorular�na yan�t vermedi. Ancak Sa�l�k Bakan� Fahrettin Koca, 2 Eyl�l'de d�zenledi�i bas�n toplant�s�nda ilk sekiz ayda ger�ekle�en �l�mlerin ge�en y�lki �l�m say�lar�yla uyumlu oldu�unu s�yledi. Koca, "2019 y�l� ilk 8 ay� enfeksiyon hastal�klardan vefat say�m�z 8 bin 72 ama bu y�l bu say� 7 bin 491. Yani ge�en y�ldan daha d���k. Bu veriler �����nda �u s�ylenebilir Kovid hastalar�n�n enfeksiyon diye kaydedilmesinden ziyade belki tersini iddia etmek, eskiden enfeksiyon tan�s�n� konan baz� hastalar�m�z�n Kovid olarak kaydedildi�i de s�ylenebilir" dedi. �l baz�nda durum nas�l?Sa�l�k Bakanl���'n�n koronavir�sle ilgili il baz�nda �l�m ve vaka say�lar�na ili�kin a��klad��� herhangi bir d�zenli veri bulunmuyor. Bunun tek istisnas� ise �stanbul. Bu da, �stanbul �zelinde daha detayl� bir analiz yapmaya imkan tan�yor. �stanbul'da ilk vakan�n tespit edildi�i 11 Mart'tan 31 A�ustos'a kadar ge�en s�re i�erisinde 39 bin 503 ki�i ya�am�n� yitirdi. 2019'un ayn� d�neminde ise bu say� 34 bin 297 olmu�tu. Yani bir y�l i�erisinde �l�mlerde 5 bin 206 ki�i ya da y�zde 15'lik bir art�� g�r�l�yor. Ayn� d�nemde Covid-19 nedeniyle �stanbul'da ya�am�n� yitirenlerin say�s� ise 2 bin 865. Bu da basit bir hesapla �stanbul'da 2 bin 341 ki�ilik bir "ek �l�me" denk geliyor.
Di�er illerde ise Covid-19 kaynakl� �l�mlere ili�kin veriler a��klanm�yor ve bu da b�ylesi bir analiz yapmay� m�mk�n k�lm�yor. Bununla birlikte, ge�mi� y�llara ait T��K verileri ile 2019 ve 2020'ye ait e-devletten toplanm�� verileri k�yaslamak ise m�mk�n. Buna g�re, Malatya, Konya, Tekirda� ve Diyarbak�r hari�, t�m illerde 2020'nin ilk 8 ay�ndaki �l�m say�s� ortalaman�n �zerinde ger�ekle�ti. Ortalaman�n alt�nda kalan illerden Tekirda� ve Konya'ya ili�kin T��K ile e-devlet verileri aras�nda ciddi tutars�zl�klar oldu�u g�r�ld�. �rne�in, e-devlette 2019'un ilk 8 ay�nda Tekirda�'da hayat�n� kaybedenlerin say�s� 1040 olarak g�sterilirken, bu say� T��K'te 3 bin 837 olarak veriliyordu. Konya'da da 2019'un ilk 8 ay�nda T��K'e g�re 8 bin 6; e-devlete g�re, 4 bin 462 ki�i ya�am�n� yitirdi. Ancak 2019 y�l�n�n ilk 8 ay�na dair 11 ilin toplam�nda ise T��K ile e-devlet verileri aras�nda �nemli bir fark g�r�lmedi. BBC T�rk�e ekibi olarak ayr�ca, baharda al�nan tedbirlerin kald�r�lmaya ba�lanmas� ile Bakan Koca'n�n "birinci dalgan�n ikinci zirvesi" olarak tan�mlad��� d�nem aras�ndaki yaz aylar�ndaki �l�mleri de inceledik. E-devlet �zerinden indirilen 2018, 2019 ve 2020 y�llar�na ait Haziran, Temmuz ve A�ustos aylar� verilerine g�re, Kocaeli hari�, kalan 10 ilin tamam�nda bu y�lki �l�mler son 2 y�l�n ortalamas�n�n �zerinde oldu. D�nya genelinde olan durum ne ve bu neden kaynaklan�yor?Koronavir�s salg�n� nedeniyle, �l�m say�lar�ndaki art�� sadece T�rkiye'de de�il, d�nya genelinde de g�zlemlenen bir e�ilim. BBC'nin Haziran ortas�nda yapt��� bir ara�t�rma, d�nya genelinde, a��klanan resmi rakamlar�n �tesinde, en az 130 bin ki�inin daha Covid-19 nedeniyle ya�am�n� yitirmi� olabilece�ini ortaya koydu. Ara�t�rma kapsam�nda verileri incelenen 27 b�lgede bu y�l i�in tespit edilen �l�m say�s�, ge�en y�llar�n ortalamas�na Covid-19 kaynakl� �l�mler eklense bile daha y�ksek oldu�u g�r�ld�. Birle�ik Krall�k, y�l�n ilk 6 ay�nda en fazla ek �l�me sahip Avrupa �lkesi oldu. �zellikle Mart-Nisan d�neminde �l�m art�� h�z�n�n baz� haftalar y�zde 100'�n �zerine ��kt��� g�r�l�yor.
�spanya, Bel�ika ve Hollanda da �l�m art���n�n y�ksek oldu�u di�er Avrupa �lkeleri. ABD'de de Nisan'dan sonra ortaya ��kan ek �l�mler, son haftalarda d���� e�ilimine girdi. Prof. Dr. Erg�n�l bu durumun normal oldu�unu ve aradaki fark�n �lkelerin �l�m bildirimlerini farkl� kriterlere g�r yapmas�ndan kaynakland���n� s�yledi. Erg�n�l'�n verdi�i bilgiye g�re, hastalar �� kategoride s�n�fland�r�l�yor: G�sterdi�i semptomlara ba�l� olarak "��pheli" vakalar, PCR testi negatif ��ksa bile buzlu cam g�r�nt�l� tomografi gibi klinik bulgulara rastlanan "muhtemel" vakalar ve PCR testi pozitif ��kt��� i�in "kesin tan� konulan" vakalar. Erg�n�l, "Her �lke farkl� s�n�fa g�re bildirim yap�yor. T�rkiye ise PCR testi ile kesin tan�s� konulmu� hastalar� a��kl�yor. Bakanl�k her �� a�ama i�in de bu verileri a��klayabilse en g�zeli olur. �len insanlara sahip ��kmak �nemlidir, �l�n�z� saymak iyi bir �eydir" dedi. Dr. Salih Durhan da ek �l�m oran�n�n toplam i�indeki pay�n�n �lkelere g�re ciddi farkl�l�klar g�sterdi�ine dikkat �ekti. Durhan, bu oran�n �spanya ve Hollanda'da y�zde 60 civar�nda olmas�na kar��n, Bel�ika'da y�zde 110'un �zerinde oldu�unu s�yledi. Durhan da bunun temel sebebinin tan� ve test prosed�rlerindeki farkl�l�k oldu�unu belirterek, "Ayr�ca, demografik yap� ve n�fus yo�unluklar� gibi fakt�rler de devreye giriyor. Salg�n�n seyri, n�fus yo�unlu�u y�ksek olan yerlerde farkl� ilerliyor" dedi.
24.9.2020 - 48192
|