K�pekler de insanla beraber ya�ayabilmek i�in atalar�na ait birtak�m davran��lar� unutmak ve yeni davran��lar edinmek zorunda kald�lar. Di�er yandan da do�al ve yapay se�ilimin bir sonucu olarak birbirlerinden farkl� yap� ve davran��lara sahip y�zlerce k�pek �rk� ortaya ��kt�.
�rne�in son y�llarda �ok medyatik olan Pitbull terrierler bo�a d�v��lerinde kullan�lan bulldog ve terrierlerin melezlenmesi ve daha sonra bunlardan do�an en kavgac� yavrular�n se�ilmesiyle elde edilmi�lerdir.
14 bin y�ld�r devam eden evcille�me ve ay�klama s�recinde k�pekler bir�ok i�g�d�sel d�rt�lerini kontrol edebilme yetene�ine sahip oldular. 14 bin y�ll�k bu s�re baz� davran��lar�n de�i�imi i�in yeterli olabilir.
Ancak biyolojik mekanizmalarda bu kadar �abuk bir de�i�im beklenemez. K�pek, atas� olan kurt gibi g�nde kilometrelerce ko�mas�, iz takip etmesi, avlanmas�, ya�am alan� olu�turmas�, s�r� d�zeni kurmas� ve ayn� s�r� i�inde bir�ok de�i�ik di�iyle �iftle�mesi gibi davran��lara g�re yap�land�r�lm�� bir canl�d�r. Bunlar� yapamayan evcil k�pek ya�ad��� ortamla �at��ma i�indedir. B�ylece �at��ma ve engellemeler strese, stres de birtak�m psikolojik tepkilere yol a�ar. Bu nedenle endi�e, depresyon ve hatta agresyon gibi tepkiler evcille�menin do�al bir sonucudur.
K�pe�in do�as�nda yaln�zl�k yoktur
Genetik aktar�mlar d���nda bir�ok davran�� bi�imi ��renilerek kazan�l�r. Baz� agresyonlar, korku ve endi�eler, sosyopatiler, dikkat �ekme davran��lar�, tuvalet al��kanl�klar�nda bozukluklar ya da birtak�m havlama sorunlar� �o�u kez hayvan sahibinin hatal� tutumlar�ndan kaynaklan�r. �rne�in “yaln�zl�k endi�esi” denilen davran�� bozuklu�una k�peklerde s�k rastlan�l�r.
��nk� k�pe�in do�as�nda “yaln�zl�k” diye bir �ey yoktur. Ancak baz� k�pek �rklar�, atalar� bireysel avlarda kullan�ld��� i�in yaln�zl��a daha iyi tahamm�l eder. Ama �ok say�da k�pe�in birlikte hareket etti�i s�rek avlar�nda kullan�lan k�peklerin g�n�m�zdeki torunlar� yaln�zl��a fazla tahamm�ll� de�ildirler.
Bu hayvanlar hen�z birka� ayl�kken yaln�zl��a al��t�r�lmazsa, yaln�z kald�klar� zaman eve pislemeleri, e�yalara zarar vermeleri ya da a��r� �ekilde havlamalar� ka��n�lmaz olacakt�r. Ama endi�e etmeyin, do�ru e�itirseniz k�pek yaln�z kalabilmeyi de ��renecektir. K�peklerin tepkileri elbette sadece ��rendiklerinden ibaret de�il.
B�t�n k�pek sahipleri; k�peklerinin �z�lmesi, sevinmesi, �zlemesi, k�smesi, k�skanmas�, k�zmas�, kin duymas�, korkmas� ya da heyecanlanmas� gibi ruhsal tepkilerine tan�k olmu�lard�r.
K�pe�in tepkileri nas�l anla��l�r?
B�t�n k�pek sahipleri bu tepkileri onlar�n sergiledikleri v�cut ifadelerinden kolayca anlarlar. Havlamay� saymazsak (havlama birbirinden farkl� manalar i�eren bir ileti�im arac�d�r) onlar�n bizler gibi konu�ma dili yoktur ama beden dilleri vard�r. Vah�i kurtlar�n sadece y�z ifadeleriyle 50’den fazla farkl� mesaj verebildi�i saptanm��t�r. Evcil k�pekte ise bu say� daha azalm��t�r.
��nk� y�zdeki uzun k�llar, k�sa burunlar, sark�k kulaklar k�peklerin beden dillerini kullanmay� zorla�t�rmaktad�r. K�pe�in en �nemli ileti�im organ� kula�� ve kuyru�udur. Bunlarla kar��dakine onlarca farkl� sinyal verebilirler. Ne yaz�k ki bu organlar t�m yasaklara ra�men, s�rf hayvan sahibinin g�z zevki i�in kesilebilmektedir. G�r�ld��� gibi hem hatal� davran��lar�m�zla hayvan�n psikolojisini bozuyoruz hem de onlar�n baz� organlar�n� keserek birbirleriyle ileti�imlerini aksat�yoruz. Ondan sonra bu k�pek sald�rgan diyerek soka�a at�yoruz. Hadi ona “vah�i” diyelim, ya biz ne oluyoruz?
Herkese Sa�l�k Dergisi
30.8.2010 - 2037
|