|
Sa�l�kl� bir vericiden al�nan ve t�m kan h�crelerinin ilk hali olan kemik ili�i k�k h�creleri, bir ba�ka insan�n bedeninde �l�mc�l bir hastal���n kesin tedavisi olabiliyor. Bu �ifan�n ger�ekle�mesi i�in ise daha fazla ki�inin g�n�ll� kemik ili�i vericisi olmas� gerekiyor.
T�rkiye’de kemik ili�i ba����n�n �ok d���k seviyede kald���na dikkati �eken Bay�nd�r Hastanesi S���t�z�’nden Hematoloji Uzman� Do�. Dr. Ahmet Ifran, k�k h�cre nakli ile ilgili bilinmesi gereken her �eyi anlat�yor.
�nsan bedenindeki t�m yap�lar�n k�kenini olu�turan ve kendi kendilerini h�zla yenileme yetenekleri bulunan k�k h�creler, baz� kanser tipleri dahil bir�ok hastal���n tedavisinde umut oluyor. K�k h�creler, kemik ili�inden ya da yeni do�an bebe�in kordon kan�ndan al�nabiliyor. Yayg�n olarak ‘kemik ili�i nakli’ ifadesi kullan�lsa da asl�nda bahsedilen ‘k�k h�cre nakli’…
K�k h�cre nakli hakk�nda bilgiler veren Bay�nd�r Hastanesi S���t�z�’nden Hematoloji Uzman� Do�. Dr. Ahmet Ifran, �unlar� s�yl�yor:
“P�ht�la�may� sa�layan, oksijen ta��yan ve v�cut savunmas�n� olu�turan kan h�crelerinin yap�m�, t�m hayat boyunca, insan v�cudundaki yass� kemiklerin i�inde, �zellikle le�en ve g���s kemiklerinin i�inde kemik ili�i sayesinde devam ediyor. Kemik ili�inde bulunan k�k h�creler, �e�itli y�ntemlerle toplanarak kemik ili�inin kendisine ait hastal�klar (l�semi tipi kanserler-kemik ili�i yetmezli�i) ile Talasemi benzeri kan yap�m�n�n bozuldu�u hastal�klarda kullan�labiliyor.
K�k h�cre nakli, allojeneik nakil ve otolog nakil olmak �zere iki �ekilde yap�l�yor. Ki�inin akrabalar�ndan ya da akraba d��� ki�ilerden yap�lan k�k h�cre nakline allojeneik nakil; hastan�n kendi k�k h�crelerinin toplan�p tedavi tamamland�ktan sonra tekrar kendisine verilmesine otolog nakil ad� veriliyor. K�k h�cre naklinde verici s�k�nt�s� ya�anmas� nedeniyle komplikasyon riski y�ksek olmas�na ra�men yar� uyumlu nakiller de yap�labiliyor. Hastan�n annesi, babas� ya da yeti�kin ya�taki �ocu�undan yap�lan bu t�r nakillere ise haploidentik nakil deniliyor. �zellikle allojenik nakilde radyoterapi de i�in i�indeyse, �reme �a��nda olan kad�n ve erkeklerin �reme h�creleri zarar g�rebiliyor. Bu nedenle bu ki�ilere sperm ve yumurta saklama �ans� sunuluyor. Otolog nakilde ise genellikle b�yle bir risk bulunmuyor.”
Do�. Dr. Ahmet Ifran, k�k h�cre naklinde kan grubu uyumunun gerekmedi�ini ancak doku antijenlerine molek�ler d�zeyde bak�larak tam uyum arand���n� belirtiyor.
Tedavinin �lk Ad�m� Hastay� Nakile Haz�rlamak
Tedavinin ilk ad�m�n�n hastay� nakile haz�rlaman�n olu�turdu�unu s�yleyen Do�. Dr. Ahmet Ifran, bunun i�in �nce mevcut hastal��� yok etmek ve hastan�n kendi kemik ili�ini ortadan kald�rmak i�in y�ksek doz kemoterapi, bazen de kemoterapinin yan� s�ra radyoterapinin uyguland���n� ifade ediyor ve s�zlerine ��yle devam ediyor:
“Vericiden allojenik nakil olarak al�nan k�k h�creler, hastan�n toplardamar�ndan veriliyor ve k�k h�creler kemik ili�ini bulup oraya yerle�iyor. Verilecek k�k h�cre miktar�na hastan�n kilosuna g�re karar veriliyor ve kilogram ba��na yakla��k 2,5 milyonun �zerinde k�k h�cre naklediliyor. Yakla��k iki hafta i�inde kemik ili�inde, hastaya bir �m�r boyu yetecek kadar kan yap�m� ba�l�yor. Bu duruma ‘engraftman’ yani ‘kemik ili�inin tutmas�’ deniliyor. K�k h�creler burada hem kendilerini �o�alt�yor hem de yeni k�k h�cre �retiyorlar. Bu sa�lam k�k h�creler hastal���n tedavisini de sa�lam�� oluyor. "
Lenfomada K�k H�cre Nakli �nemli
“Lenf sisteminin kanseri olan lenfoman�n h�zl� ilerledi�i durumlarda kemoterapinin ard�ndan k�k h�cre nakli uygulamak gerekebiliyor”diyen Do�. Dr. Ifran, bu durumda otolog nakil y�ntemine ba�vuruldu�unu belirtti. Do�. Dr. Ifran, ��yle devam etti:
“Otolog nakil asl�nda tam bir k�k h�cre nakli de�il. Burada ama�, hastaya normalde tolare edemeyece�i kadar y�ksek dozda kemoterapi vermek oluyor. Ancak y�ksek doz tedavi verirken kemik ili�inin de etkilenece�i g�z �n�nde bulundurularak �ncesinde kemik ili�i al�narak saklan�yor. Y�ksek doz kemoterapinin ard�ndan ise hastaya kendi kemik ili�i tekrar naklediliyor.’’
Do�. Dr. Ifran, lenfoman�n baz� tiplerinde hastal���n n�ksetmesi halinde allojeneik nakilden de yararlan�labildi�ini s�yledi.
Birden Fazla Kez Verici Olunabiliyor
Bula��c� hastal���, kan hastal���, aktif viral hastal��� ve kronik hastal��� bulunmayan g�n�ll�lerin verici olmak i�in kemik ili�i bankalar�na ba�vurmalar� gerekti�ini kaydeden Do�. Dr. Ahmet Ifran, �unlar� dile getirdi:
“Burada vericinin kan ya da t�k�r�k �rne�i al�narak doku tiplendirilmesi yap�l�yor, sonu�lar veri olarak saklan�yor ve t�m d�nyadaki kemik ili�i bankalar� ile de payla��l�yor. Verilerin sisteme girilmesinden sonra herhangi bir zamanda, d�nyan�n herhangi bir yerinden bu verilere uygun kemik ili�ine ihtiya� duyulabiliyor. B�yle bir ihtiya� duyuldu�unda vericiye haber verilerek, hala g�n�ll� olup olmad��� soruluyor. Yan�t olumlu ise nakil i�lemi ger�ekle�tiriliyor. Verici, sa�l�kl� oldu�u s�rece 55 ya��na kadar birden fazla kez verici olabiliyor. Nakil i�leminin kimden kime yap�ld���yla ilgili bilgiler ilk bir y�l boyunca gizli tutuluyor. �ki taraf�n da kabul etmesi halinde bir y�l sonra verici ile al�c� tan��t�r�labiliyor.”
Nakilden �nce Hastal���n Kontrol Alt�na Al�nmas� Gerekiyor
K�k h�crelerin, hastan�n kan�ndan ya da kemik ili�inden toplanabildi�ini s�yleyen Do�. Dr. Ifran, toplanan k�k h�crenin vericiye nakledilmesi i�in �nce hastal���n kontrol alt�na al�nmas� gerekti�ini ifade ediyor. Hastada aktif l�semi varken k�k h�cre nakletmenin sonucun �ok daha ba�ar�s�z olmas�na neden oldu�unu belirterek, �unlar� anlatt�:
“Bunun i�in �nce hastal���n kontrol alt�na al�nmas� gerekiyor. Nakilden hemen �nce, yakla��k 5-6 g�n s�ren kemoterapi ya da kemoterapi ile beraber radyoterapi uygulanarak mevcut kemik ili�i yok ediliyor. Ard�ndan vericiden al�nan k�k h�cre hastaya naklediliyor. Hastan�n ba����kl�k sistemi ila�larla bask�lanarak, yeni k�k h�crelerin ye�ermesine zaman tan�n�yor. Bu d�nem sona erdikten sonra ise hasta sa�l���na kavu�mu� bir �ekilde daha normal bir hayata d�nebiliyor. T�m bu i�lemler yakla��k 30-40 g�n s�r�yor. Bunun yakla��k 20 g�n� ise hastanede ge�iyor. Nakilden sonraki ilk 6 ay boyunca her ay kontroller yap�l�yor. 6 aydan sonra kontrollerin aras� 2 aya ��k�yor. Sonras�nda ise �nce kontroller y�lda bir, sonra iki y�lda bir olarak devam ediyor.”
Tedavide Fark� '�yi Bak�m' Yarat�yor
Do�. Dr. Ahmet Ifran, k�k h�cre naklinde ba�ar�l� sonu�lar elde etmenin, i�lem sonras� hastan�n nas�l bak�ld��� ile yak�ndan ilgili oldu�unu belirterek, ‘’Sonraki d�nemde hastay� enfeksiyondan korumak, do�ru ve yeterli beslenmesini sa�lamak, evde uygun bak�m� verebilmek i�in ailesine de e�itim veriyoruz. Kemik �li�i Merkezi’ne gelen bir hastaya ve yak�nlar�na yap�lacak i�lemin ne oldu�u, nelerle kar��la��labilece�inin yan� s�ra sonras�nda neler yap�lmas� gerekti�i, ev bak�m�na ait bilgiler, odan�n d�zeni, hangi s�kl�kla havaland�r�laca�� gibi detayl� bilgiler de veriliyor” diyor.
Ba�ar� Oran� Y�zde 50 - 60 Aras�nda De�i�iyor
Ba�ar�l� bir k�k h�cre naklinde, ba�ka bir tedavi yolu bulunmayan l�seminin tamamen ortadan kalkma ihtimali y�zde 50-60 oran�nda oldu�unu dile getiren Do�. Dr. Ifran, bir kanser t�r� i�in bu rakam�n �ok y�ksek oldu�unu vurguluyor.
"T�rkiye' de Ba��� Say�s� Yeterli De�il "
Kan ve organ ba����n�n yetersiz oldu�u T�rkiye’de kemik ili�i ba����n�n da �ok d���k seviyede kald���na dikkati �eken Hematoloji Uzman� Do�. Dr. Ahmet Ifran, g�n�ll� verici olman�n sosyal bir sorumluluk oldu�unu vurgulad�.
Do�. Dr. Ifran, s�zlerini ��yle tamaml�yor:
“Karde�ler aras�nda k�k h�cre uyumu sadece y�zde 20-25 oran�nda g�r�l�yor. Bu uyum bulunamad���nda akraba d��� verici aranmaya ba�lan�yor. Bunun i�in de T�rkiye’de ve d�nyadaki kemik ili�i bankalar� ile ileti�ime ge�iliyor. T�rkiye’de �stanbul ve Ankara �niversitelerinde iki kemik ili�i bankas� bulunuyor ancak ba��� say�s� yeterli de�il. G�n�ll� say�s� ne kadar artarsa uygun verici bulma �ans� da art�yor.”
29.4.2013 - 12534
|