|
Bu kanca sayesinde Betty, plastik bir boru i�indeki leziz ete ula��p onu d��ar� �ekmeyi ba�ard�. ��le yeme�ini gagas�n�n hakk�yla kazand�.
2002 y�l�nda Betty'nin bu k�sac�k g�sterisi herkesi hayrete d���rd�. Bu karga nas�l oluyor da bu kadar karma��k bir sorunu bu denli basit bir �ekilde ��zebiliyordu? Bu kargan�n zekas�n�n insan�nkiyle yar��abilece�ini s�yleyenler dahi ��kt�. Man�etlerde hep Betty'nin ak�llara durgunluk veren zekas�ndan s�z ediliyordu.
Ancak asl�nda Betty �yle ilk anda san�lan�n aksine pek de s�rad��� bir karga say�lmazd�. Bundan birka� y�l sonra yap�lan ara�t�rmalar Yeni Zelanda'n�n kuzeyindeki Yeni Kaledonya adas�ndaki bu t�r kargalar�n m�zmin b�k�c�ler olduklar�n� ortaya koydu. Vah�i hayatta s�rekli bir �eyleri b�k�yorlard�. Betty'yi g�zlemleyenler, onun davran��� kar��s�nda �a�k�nl��a d��m��lerdi, ��nk� bu kargan�n kanca tasar�m�n� orac�kta d���nd���n� sanm��lard�. Sanki bir m�hendisin yeni bir makineyi icat etmesi gibi ola�an�st� bir �ey g�rd�kleri fikrine kap�lm��lard�.
Halbuki Yeni Kaledonya kargalar� nesiller boyu yemek toplarken yumu�ak dallar� kanca gibi b�kmeyi ��renmi�lerdi. Yani Betty'nin g�sterisi bir dehan�n d��avurumundan �ok, geli�mi� do�as�n�n bir ifadesiydi.
St. Andrews �niversitesi'nden Christian Rutz, "Betty'nin davran��sal yeteneklerini k���msemek istemiyorum" diyor ve ekliyor:
"Betty'nin o anda o kancayla ne yapt���n� g�rmek bile �ok de�erliydi."
Sorun ��zme yetene�i
Yeni Kaledonya kargalar� c�cekarga, ekin kargas�, alakarga, saksa�an ve kuzgun ile ayn� ku� familyas�na (Corvidae) mensup. Son y�llarda bu t�r ku�lar�n beyinleri �zerine �ok say�da �al��malar yap�ld�. Baz�lar�n�n etkileyici davran��sal yeteneklere sahip oldu�una ��phe yok. Ancak zeka net olmayan bir kavram. Tam olarak ne anlama geliyor ve nas�l geli�iyor?
Zeka beyinde k�kleniyor. �nsanlar gibi ak�ll� primatlar�n beyinlerinde neokorteks ad� verilen �zel bir katman bulunuyor. Bu katman sayesinde karma��k davran��lar ve kavray�� m�mk�n olabiliyor. Ancak Corvidae ailesinde bu katman yok. Bunun yerine benzeri zihinsel becerileri m�mk�n k�lan yo�un �ekilde grupla�m�� n�ron k�melerine sahipler.
Asl�nda nas�l bir beyinleri oldu�u �ok da �nemli de�il; zira hem Corvidae ailesi hem de primatlar sorun ��zme, esneklik ya da yeni bir bilgi veya deneyimle kar��la��nca hemen de�i�me ve uyum g�sterme gibi temel baz� yeteneklere sahipler.
Bu da �ak��an evrimin bir �rne�i; yani tamamen farkl� evrimsel ge�mi�e sahip olan t�rlerde bile benzer davran�� ya da �zelliklerin g�r�lmesi m�mk�n.
�nsanlar�n kargalar�n becerilerini faydal� g�rmeleri son derece do�al. ��nk� kargalar ge�mi�te insanlar� kendilerine ya da ba�kalar�na tehdit olarak alg�larken, onlarla ileti�im kurmaya ba�lad�lar. Aynen insanlar�n da benzeri durumlarda yapaca�� gibi.
'Fevkalade beceriler'
Christian Rutz, �zerinde �al��malar yapt��� Yeni Kaledonya kargalar� gibi baz� ku� t�rlerinin fevkalade becerileri oldu�unu s�yl�yor. Bu y�l yay�mlanan bir ara�t�rmada, Rutz ve ekip arkada�lar� Yeni Kaledonya kargalar�n�n kanca benzeri aletleri yapmalar� i�in �zellikle bir t�r bitki sap�n� nas�l arad�klar�n� ayr�nt�lar�yla anlatt�.
Yapt�klar� deneyler sonucunda, kargalar�n bu bitki saplar�n� yapraklar�n ya da ba�ka bitki t�rlerinin alt�nda gizli kalm�� olsalar dahi nas�l aray�p bulduklar�n� ortaya koydular. Bu da bu kargalar�n i�lerine yarayaca��n� bildikleri malzemeyi �zenle se�tiklerini g�sterdi. Siz de �iviyi �eki� yerine baltayla �akmaya �al��mazd�n�z, de�il mi?
Vah�i do�ada, Yeni Kaledonya kargalar� yapt�klar� aletler sayesinde deliklerin ya da �rne�in a�a� oyuklar�n�n i�indeki sinek ve b�cekleri �ekip ��karabiliyorlar. Bu gibi davran��lar�, kameralarla �ok kez tespit edildi.
Baz� hayvanlar�n di�erlerinden daha zeki oldu�unu, insanlar�n da bu evrim a�ac�n�n tepesinde oturdu�unu d���nebilirsiniz. �nsanlar�n hayatta kalabilmek i�in zekaya ihtiya� duyduklar�na ��phe yok. Ancak bu zihinsel g�revlerde en yetenekli t�r oldu�umuz anlam�na gelmiyor. Harvard �niversitesi'nden Dakota McCoy, �empanzelerin k�sa d�nem haf�za fonksiyonlar�n�n insanlardan �ok daha iyi oldu�unu s�yl�yor. �rne�in bu sayede orman �rt�s� alt�nda yiyeceklerin nerede oldu�unu �ok daha kolayca ezberleyebiliyorlar.
Asl�nda ger�ekte neyin �nemli oldu�unu d���n�nce hayvanlar� bir zeka s�ralamas�na koymak son derece gereksiz bir u�ra�. As�l m�him olan, hayvanlar�n kendi ekolojik ortamlar�na ne kadar uyum g�sterebildikleri. Zeka da asl�nda �ncelikle uzmanla�ma yolunda bir ara� demek.
Alet kullanan hayvanlar
Rutz'un da belirtti�i gibi, kargalar�n zekas�n�n analizi, hayvan�n do�al tarihinden ba��ms�z olarak d���n�lemez. Yeni Kaledonya kargalar�, alet kullanabilen insan haricindeki tek t�r de�iller asla. �empanzeler, papa�anlar, timsahlar ve hatta yenge�ler dahi bu beceriye sahipler.
Zihinsel beceriler bir hayvan�n kendi ortam�nda hayatta kalmak i�in gereksinim duydu�u �eyleri yapmas�na imkan tan�yorsa, ba�ka hayvanlar da bu yolda ba�ka y�ntemler kullanabiliyor. �rne�in bir karga yiyece�e ula�mak i�in alet geli�tiriyorsa, bir z�rafa da boynunu uzatabiliyor. Ancak 'ak�ll�' hayvanlar bazen do�an�n kendilerine dayatt���n�n �tesinde yetenekler sergileyebiliyor.
�rne�in, BBC'nin Hayvan Akl�n�n ��inde (Inside the Animal Mind) isimli belgesel dizisinde, 007 ad� verilen bir Yeni Kaledonya kargas� sekiz farkl� ad�mdan olu�an bir bilmeceyi ��zerken g�r�l�yor. Bu, Betty'nin kancal� g�sterisini epey g�lgede b�rakan bir performans. B�ylece bir kargan�n d���nsel becerilerini karma��k sorun ��zmeye nas�l uyarlad��� g�zlemleniyor. Bir ku�un vah�i do�a i�erisinde ba��na asla gelmeyecek bir durum bu ku�kusuz, ancak yine de �st�n bir ba�ar� sergileniyor.
007'nin her bir ad�m�n ne i�e yarad���n� ge�mi�te ��rendi�ine ku�ku yok, ancak yine de bunlar� belli bir s�ra i�inde uygulamaya koymak elbette ki daha b�y�k bir h�ner gerektiriyor. Bu, bu ku�un belli bir �l��ye kadar planlama yapabilece�inin bir g�stergesi. 007 ve di�er karga arkada�lar� kim bilir daha ne harika i�ler becerebilir? Bunlar� bilmememizin tek nedeni, hen�z onlar� bu alanlarda test etmemi� olmam�z.
Dakota McCoy da Christian Rutz gibi Yeni Kaledonya kargalar� �zerine �al��malar yap�yor. Bu y�l yay�mlanan bir ara�t�rmada, McCoy ve ekip arkada�lar�, ku�lar�n nas�l hissetti�inin alet kullan�m�ndan etkilenip etkilenmedi�ini g�stermeyi hedefleyen bir deney ger�ekle�tirdi. Yeni Kaledonya kargalar�, masan�n bir yan�ndaki kutuda masan�n di�er yan�ndaki kutuya k�yasla daha fazla yemek oldu�unu anlayacak �ekilde e�itildiler. Sonra masan�n ortas�na bir kutu kondu.
Ge�mi�te yiyecek bulmak i�in alet kullan�m�yla ha��r ne�ir olan kargalar�n, bu sonuncu gizemli kutuya �ok daha k�sa s�re i�inde ula�t�klar� g�r�ld�. Bu da alet kullanman�n kargalar� daha iyimser k�ld���na i�aret ediyordu.
"Ancak bu, ku�lar�n illa ki mutlu oldu�u anlam�na gelmiyordu," diyor McCoy. Sadece alet kullan�m� ile beklenti aras�nda pozitif bir ili�ki oldu�unu ortaya koyuyordu.
Asl�nda kargalar, bir tek ak�ll� olduklar� i�in de�il, belki de bazen ak�llar�n� sadece e�lence pe�inde ko�mak i�in kulland�klar�ndan insanlara benziyor olabilir.
McCoy, �zerinde �al��t��� kargalar�n t�m�n�n do�al bir meraka sahip oldu�unu s�yl�yor. Bilimsel alet edevat� bir ��rp�da kap�yor, gagalar�nda onlarla oraya buraya u�uyorlar mesela. Ayr�ca �zellikle gen� ku�lar oyun oynamaya bay�l�yorlar. �nsanlar da bundan farkl� de�il. "Kocaman beyinlerimiz var, ama onlar� bilmece bulmaca ��zmek i�in kullan�yoruz. Evrimsel olarak bunun i�in geli�medik asl�nda" diyor McCoy.
Yeni Kaledonya kargalar�, t�pk� biz ve di�er ak�ll� hayvanlar gibi, farkl� miza�lara ve haf�zaya sahip. Strateji geli�tirebiliyor, beklenti i�ine girebiliyorlar. Karma��k sorunlar� etkileyici bir �ekilde ele alabiliyorlar.
Bunu m�mk�n k�lan �ey evrim tabii. Ancak hayat gibi kavray�� da bir gereksinimden �tesine hizmet ediyor. Hayvan zekas� birbirinden ola�an�st� olgular�n ortaya ��kmas�na izin veriyor. Bir goril insan dilini tan�yabiliyor, anlayabiliyor. Bir karga bulmaca ��zebiliyor. Bir papa�an �aka yapabiliyor.
Do�a notalar� veriyor olabilir, ama m�zi�i yapan hayvanlar�n beyinleri. Akl�n s�n�rlar� el verdi�ince.
21.12.2019 - 42071
|