|
Her g�n kansere yol a�t��� s�ylenen ajanlarla ilgili yeni yeni haberler ��kar. Asl�nda her g�n say�ca artan kanserojenler medyatiktir, bilimsel de�ildir.
3 - 4 May�s 2012 tarihleri aras�nda, �stanbul Harbiye Askeri M�ze ve K�lt�r Sitesi'nde ���nc�s� d�zenlenecek olan G�da G�venli�i Kongresi konu�mac�lar�ndan Prof. Dr. �smail �elik, en �ok g�r�len kanser nedenleri ve kanserojen maddeler hakk�nda bilgi verdi.
Kanser olmak i�in bir maddeye maruziyetin dozu ve s�resi �ok �nemlidir. Ak�am bir madde ile temas edip sabah kanser olmay�z; en fazla zehirleniriz. Haberlere konu olan ve bilgi kirlili�ine yol a�an bu maddeler g�nl�k ya�am�m�z�n i�indedir ve �o�umuzun bunlarla temas� ya �ok s�n�rl� s�rede ya da �ok �ok az miktarlarda olur. V�cut bu tip zararl� maddelere kar�� savunmay� ve ar�nmay� m�kemmel bir �ekilde ba�ar�r; ya�ayan organizmalar herhangi bir zehirli madde ile temas edince yok olacak g��s�z ve savunmas�z de�ildir - korunma mekanizmalar� m�kemmel �al���r.
G�nl�k ya�ant�da �o�umuza sorun olmayan s�z konusu maddeler ancak mesleksel olarak ve uzun y�llar boyunca maruz kalanlarda kansere yol a�abilirler. �rne�in �evremizdeki kum Elle temasda hi�bir tehlike i�ermezken k�m�r i��ileri y�llar boyu kaya tozlar�n� soluduklar� i�in akci�er kanseri riskleri artar. Benzer �ekilde mobilyac�larda odun tozu, tersane i��ilerinde asbest, �z�m i��ilerinde arsenik, ayakkab� boyac�lar�nda benzen de mesleksel karsinojenlerin belli ba�l� �rnekleridir.
�evremizdeki �o�u maddenin kansere yol a�mas� i�in mesleksel olarak ve uzun y�llar boyunca maruziyet gerektirmesi, Paracelsus'un 16. Y�zy�lda "Her madde zehirdir. Zehir ile zehir olmayan� ay�ran dozdur " c�mlesinde de vurgulad��� gibi, modern toksikolojinin temel ta��d�r.
San�ld���n�n aksine, genetik ge�i� g�steren (ailevi kanserler) t�m kanserlerin binde birinden azd�r. Kanserin sebepleri �o�unlukla ya�am tarz� k�kenlidir:
T�t�n
Diyet/Obezite/Fizik aktivite
Alkol
Enfeksiyonlar (Hepatit B ve HPV), kanser sebeplerinin %90-95'ini olu�turur.
T�t�n
T�t�n kullan�m� her �e�it kanseri artt�r�r. T�m kanserlerin yakla��k yar�s�n�n sebebi t�t�n ve t�t�n mam�lleri kullan�m�d�r. Sigara, kanser ile ili�kisi ortaya konmu� en �nemli t�ketim maddesidir. Sigaran�n ba�ta akci�er kanseri olmak �zere larenks, farinks, a��z bo�lu�u, �zofagus, mesane, b�brek, pankreas, idrar yollar� ve serviks kanserine neden oldu�u bilinmektedir. �zellikle akci�er kanseri ile i�ilen sigara miktar� aras�nda a��k bir ili�ki vard�r. Sigaraya ba�lama ya��, sigara kullanma s�resi, inhalasyon miktar� ve g�nl�k t�ketilen sigara miktar�, kanser riskini belirlemektedir. Sigaran�n zararl� etkisi, sigara b�rak�ld�ktan 10-15 y�l sonra bile devam etmektedir. Sigara duman�nda 4000'e yak�n say�da kimyasal madde bulunmakta olup bunun 50'ye yak�n� kanserojendir.
Diyet/ Obesite/ Fizik Aktivite
Sigara d���ndaki en �nemli kanser nedeni diyet-kilo-fizik aktivite bile�enlerinden olu�an "ya�am bi�imi " al��kanl�klar�d�r. Sigara kullan�m�, beslenme al��kanl��� ile beraber gerek yayg�nl�k gerekse de risk b�y�kl��� a��s�ndan en �nemli iki kanser nedeni olarak kar��m�za ��kmakta olup her iki fakt�r birlikte ele al�nd���nda t�m kanserlerin yakla��k %80-90'undan sorumlu olduklar� d���n�lmektedir.
�i�manl�k, sebebi ne olursa olsun kanseri artt�ran bir etmendir. Fazla kalori al�nmas� ve �i�manl�k, rahim, pankreas, safra yollar�, ba��rsak, b�brek ve meme kanseri riskini artt�rmaktad�r. Zarars�z oldu�u, kolesterol i�ermedi�i s�ylenen ya�l� g�dalar�n (zeytinya�� veya kuru yemi� de dahil olmak �zere) �ok miktarda al�nmas�n�n obeziteye yol a�abilece�i unutulmamal�d�r. Gen�lik d�nemindeki fazla kilo ve �i�manl���n t�m hayat boyu devam etti�i bilinmektedir. Dolay�s�yla gen�lik �a��nda �i�man insanlar�n fazla oldu�u g�n�m�z �artlar� g�z �n�nde bulundurularak gelecekte kanser vakalar�n�n artaca��ndan endi�e edilmektedir.
�i�manl���n �nlenmesi sa�l�kl� beslenme ve fizik aktivite ile olur. Kanser ve di�er hastal�klar� engelleyen fiziksel aktivitelere k���k ya�ta ba�lanmas� en b�y�k fayday� vermektedir ancak yine de her ya�ta egzersiz yapman�n faydal� oldu�u ispatlanm��t�r.
Amerikan Kanser Derne�i'nin bireylere y�nelik beslenme ve fizik aktivite �nerileri ��yledir:
1) Ba�ta bitkisel kaynakl� olmak �zere sa�l�kl� besinler t�ketiniz:
Her g�n 5 veya daha fazla porsiyon sebze ve meyve �e�itlerinden yiyiniz
��lenmi� (rafine) tah�llar ve �ekerler yerine, ham tah�llar� tercih ediniz
K�rm�z� etin, �zellikle ya�l� ve i�lenmi� olanlar�n, t�ketimini k�s�tlay�n�z.
Sa�l�kl� kiloyu korumaya yard�mc� olacak besinleri se�iniz
2) Fiziksel olarak aktif bir ya�am tarz� benimseyiniz.
Yeti�kinler haftan�n 5 ya da daha fazla g�n� 30 dakika ya da daha fazla orta derecede aktivitede bulunmal�d�r. Haftan�n 5 ya da daha fazla g�n� 45 dakika ya da daha fazla orta-�iddetli derecede aktivitede bulunmak meme ve ba��rsak kanseri riskini azaltmaktad�r.
�ocuklar ve gen�ler haftan�n en az 5 g�n�nde g�nde en az 60 dakika orta-�iddetli derecede fiziksel aktivitede bulunmal�d�r.
3) Ya�am boyu sa�l�kl� kiloyu koruyunuz.
Kalori al�m�n� fiziksel aktiviteye g�re dengeleyiniz.
Son zamanlarda fazla kilolu ya da �i�man iseniz kilo veriniz.
4) Alkoll� i�eceklerin t�ketimini s�n�rlay�n�z.
Beslenme ile ilgili �ok fazla say�da yanl�� inan�� mevcuttur:
Soyan�n i�indeki kad�nl�k hormonu olan �strojene benzer maddeler, y�ksek dozda al�nd���nda meme ve rahim kanserlerine yol a�abilir.
Domates, brokoli ve lahana gibi g�dalar�n y�ksek miktarlarda t�ketilmesinin kanserden korudu�una dair veriler yeterli de�ildir.
Aspartam ve sakarin gibi yapay tatland�r�c�lar�n kansere neden oldu�u bilgisi ispatlanmam��t�r.
Kahve t�ketiminin kansere neden oldu�u ve ye�il �ay�n kanserden korudu�una dair bilimsel bir bulgu yoktur.
Haz�r g�dalardaki katk� maddelerinin, uygun oranlarda kald��� takdirde kanser yap�c� etkisi mevcut de�ildir
Geneti�i de�i�tirilmi� g�dalar�n, kanser riskini art�rd���na dair bilimsel bir bulgu yoktur.
Organik olarak tan�mlanan yiyeceklerin kanser riskini azaltt��� ile ilgili bir veri bulunmamaktad�r.
Vitamin takviyesi ve kaps�llerinin kanserden koruma etkisi yoktur aksine kanseri tetiklidi�ini g�steren �al��malar mevcuttur:
Havucun i�inde de bulunan beta-karoten maddesinin fazla al�nmas�, sigara ba��ml�lar�nda akci�er kanseri riskini artt�rabilmektedir. Yap�lan bir ara�t�rmada, sigara i�enlere beta-karoten tableti verildi�inde, �l�m oranlar�n�n artt��� tespit edilmi�tir. Bu havucun t�ketilmemesi anlam� ta��maz aksine sigara i�enlerin sigaray� b�rakmalar� daha ya�amsald�r. Havu� g�nl�k g�da al�m� i�inde taze olarak yenilebilir ve b�yle t�ketildi�inde kanserden koruyucudur.
Yiyeceklerle al�nan folat kanserden koruyucu etki yaparken herg�n y�ksek dozda folat vitamin tableti tedavisi ile artm�� kanser ve kalp damar hastal��� riski g�sterilmi�tir. Folik asidin fel� ve kalp hastal��� riskini azaltmas� ve kal�n ba��rsak kanserini engellemesi varsay�mlar� ile bir�ok insan folik asit tabletleri kullanmaya ba�lam�� ve hatta Amerika, Kanada ve �ili gibi unlara ve benzeri �r�nlere folik asit eklenmeye kadar yayg�n kullan�ma girmi�tir. Fakat y�llar sonra �zellikle g�da takviyesi yap�lan bu �lkelerde kal�n ba��rsak ve prostat kanserlerinde y�zde 200' e varan art��lar dikkati �ekmeye ba�lam�� ve 2009 y�llar�n�n ortalar�ndan itibaren say�lar� gittik�e artan ara�t�rmalarda folik asidin y�ksek dozlar�n�n normal h�creler yan�nda kanser h�crelerinin �o�almalar�n� kolayla�t�rd�klar� ve art�rd�klar� g�sterilmi�tir. Norve�'te yap�lan �al��malarda folik asit ve B12 deste�i alan kalp hastalar� aras�nda akci�er kanserine yakalananlar�n oran�n�n, genel n�fusuna g�re y�zde 25 daha fazla oldu�unu ortaya konmu� ve ara�t�rmada ayr�ca, vitamin deste�i alanlar�n di�er kanser hastal�klar� ve di�er rahats�zl�klardan �l�m oran�n�n da daha y�ksek oldu�u vurgulanm��t�r.
Alkol
Alkol kanseri tetikler. Az miktarda bile olsa alkol kanserojen etki g�sterir. Alkol�n neden oldu�u kanserler a��z bo�lu�u, larinks, �zefagus ve karaci�er kanserleridir. Alkol kullan�m� yan�nda sigara i�imi de varsa kanser riski, her biri i�in 5 kat iken, 25 kata ��kmaktad�r.
Kanserden korunmak i�in ya�am bi�imimizi de�i�tirmemiz ve sigara duman�na maruz kalmayan, sa�l�kl� beslenen, �i�man olmayan ve fiziksel olarak aktif olan bireyler olmam�z gerekli ve yeterlidir.
25.4.2012 - 10777
|