Kansere yakalanmaktan herkes korkuyor. Kanser oldu�unu ��renen ki�i �oka girebiliyor ya da hastal���n� inkar edebiliyor. �nsanlar�n genellikle bedenlerinin ihanetine u�ram�� gibi hissettiklerini s�yleyen Liv Hospital Klinik Psikolo�u �rem Can Esenkaya “Kanser oldu�unu ��renin ki�i �fkesini kendisine, ailesine ya da tedavi ekibine yans�tabilir. Bu bilinmezlik i�inde yap�lan davran��lar hem bu uzun maratonda hasta ile olan ili�kilerin gerilmesine, zaman zaman evliliklerin dahi biti�ine sebep olabilirken, hem de bak�m veren ki�ilerin zaman i�erisinde depresyona girmesine sebep olabilir” diyor.
Kanser Olan Ki�iye Hastal��� Nas�l S�ylenmeli?
Kanser tan�s� almak ki�ide olduk�a yo�un duygusal tepkiler uyand�r�r. Tan�y� s�ylerken ger�ek�i olmak, durumu oldu�undan daha iyi ya da daha k�t� g�stermemek ve bununla beraber hastaya tedaviye uyum sa�lamas� i�in umut vermek esast�r. Kanser hastas�yla durumun nas�l payla��lmas� gerekti�i, hastaya ba�l�d�r. Hastaya tan�s� doktoru taraf�ndan s�ylenmelidir. Hasta isterse bir yak�n�n�n da kendine e�lik edebilece�i belirtilmeli ve konu�mas�n�n yar�m kalmayaca�� ya da b�l�nmeyece�i bir mekan se�ilmelidir. Tan�y� s�yleyen ki�inin hastan�n konu ile ilgili ne kadar bilgisi oldu�unu de�erlendirmesi gerekir. Doktor hastan�n test sonu�lar�n� anlay�p anlamad���ndan emin olmal�d�r. E�er hasta test sonu�lar�ndan haberdar de�ilse, bu konu �zerinde bir miktar zaman harcanmal�d�r. Bundan sonra hastaya ne anlad��� sorulmal� ve hastal��� hakk�nda bilgisi var m� diye ara�t�r�lmal�d�r. Bundan sonraki her ad�mda doktor hastan�n durumu ��renmeye ne kadar haz�r ve istekli oldu�unu tartmal� ve buna g�re hareket etmelidir. T�bbi terimler kullanmadan ve a��k bir dille konu�maya �zen g�sterilmelidir. Bu evre hastan�n ileride doktora olan g�veninin sars�lmamas� i�in �nemlidir. Hasta tan�s�n� ��rendikten sonra donup kalabilir, �fkelenebilir, inkar edebilir ya da a�layabilir. Bu tepkiler normaldir. Burada hasta yeni bir bilgi alabilecek duruma gelene kadar beklenmesi ve daha sonra hasta ve yak�n� ile beraber ileride neler yap�laca��n� belirlemek �nemlidir. Bu a�amaya yak�nlar�n dahil edilmesi, hastan�n �ok tepkisi dolay�s�yla ka��rd��� �eyleri akl�nda tutacak birisi olmas� a��s�ndan �nemlidir. Tan�y� s�ylerken hastaya yeterince zaman ay�rmak ve her verilen bilgiyi m�teakip hastan�n durumu anlay�p anlamad���n� kontrol ederek gitmek gerekir.
Kanser Olmu� Bir Ebeveyn �ocu�una Bunu Nas�l A��klamal�?
�ncelikle �ocu�un ya��na ve zihinsel kapasitesine uygun bir payla��m y�ntemi se�ilmelidir. 5 ya��ndaki bir �ocu�a sadece ebeveyninin hasta oldu�u s�ylenmesi yeterli olabilecekken, 14 ya��ndaki bir ergene bu hastal���n kanser oldu�u s�ylenebilir. Kanser olan ebeveyn hastal���n� �ocu�una basit bir �ekilde anlatmal�d�r. ��nk� �ocuklar kafalar�nda bir bo�luk oldu�u zaman bunu internetteki ya da kulaktan dolma bilgilerle tamamlay�p durumu oldu�undan farkl� d���nebilirler. Belirsizlik �ocuklar� korkutabilece�i i�in bundan sonra hayat�n nas�l bir d�zende ilerleyece�i �ocuklarla payla��lmal�d�r. Bu d�nemde sorduklar� sorulara cevap verilmeli, cevab� bilinmeyen sorulara ise “Bilmiyorum” denmelidir.
Kanser Hastal���n� ��renen Ki�inin O Anki Ruh Durumunu Nas�l �zetlersiniz?
Kansere verilen tepki kanserin �zelliklerine, hastan�n ki�ilik �zelliklerine ve hastan�n hastal��a bak�� a��s�na g�re de�i�ir. Bununla beraber en s�k rastlanan tepki “�ok olmak” ya da “inkar etmek”tir. �nsanlar genellikle “Bedenlerinin ihanetine u�ram�� gibi hissettiklerini” s�ylerler. �lk d�nemde kendi bedenine yabanc�la�ma duygusu da ya�anabilir. Bu inkar evresinden sonra �fke, kayg� ve depresyon gibi duygular kendini g�stermeye ba�lar. Ki�i bu �fkesini kendisine, ailesine ya da tedavi ekibine yans�tabilir. Hastal���n ve tedavi s�recinin belirsizli�inin getirdi�i kayg� ve devam�nda da depresyon s�kl�kla ortaya ��kan tepkilerdir.
Kanser Tan�s� Alan Ki�i Nas�l Bir Psikolojik S�re�ten Ge�iyor?
�lk d�nemde �ok, inkar gibi duyular geli�tiren hasta daha sonraki d�nemde kayg� ve depresyon belirtileri g�sterebilir. Bu s�re� i�erisinde isyan ve �fke duygular� da g�r�l�r. Kanserli ki�i daha �nce zevk ald��� aktivitelerden zevk almaz hale ya da bunlara ilgi duymaz hale gelmi�se, i� s�k�nt�s� hissediyorsa, a�lama iste�i geliyorsa, az ya da �ok uyumaktan �ik�yet�iyse, agresifle�tiyse, kontrols�zce yemek yiyor ya da hi�bir �ey yemiyorsa, konsantre olmakta zorlan�yorsa, unutkanl�k ya��yorsa, ba�, boyun, s�rt a�r�lar� varsa, evlili�inde ya da sosyal ili�kilerinde problemler ba� g�sterdiyse, kendisini s�rekli gergin veya huzursuz hissediyorsa, i�ine kapand�ysa ve bu belirtiler 15 g�nd�r varsa bir uzmana ba�vurulmal�d�r. Ayr�ca alkol ve ya madde kullan�m� ve intihar d���nceleri oldu�unda da vakit kaybetmeden bir uzmana dan���lmal�d�r.
Her Kanser Hastas� Psikolojik Terapi G�rmeli mi?
Her ki�inin ba�a ��kma becerisi ve kanser tan�s� almadan �nceki d�nemdeki sorumluluk ve s�k�nt�lar� farkl� oldu�u i�in, her kanser hastas�n�n kesinlikle psikolojik terapiye ihtiyac� var diyemeyiz. Bununla beraber, cerrahi giri�im �ncesi ve sonras� d�nemlerde yap�lan klinik psikolog g�r��meleri, art�k uluslararas� standartlarda kabul g�rm�� tedavi s�re�lerine dahildir ve hastan�n gelecekte terapi deste�ine ihtiyac� olup olmayaca��n� erken d�nemde te�his etme ve gerekli m�dahaleyi zaman�nda yapma olana�� sa�lar. Bunun yan� s�ra grup terapilerinin de etkili oldu�u ara�t�rmalarla kan�tlanm��t�r. Hem bireysel terapiye devam eden hastalar, hem de bireysel terapi deste�i almayan hastalar grup terapilerine dahil olabilirler. Ayn� s�re�lerden ge�en ki�iler aras�ndaki payla��m ve kar��l�kl� destek al�p verme s�reci, kanserli ki�iye �evresinin verdi�i destekten daha farkl� ve ayn� s�k�nt�lar� ya�ayan ki�ilerle payla��ld��� i�in hastan�n anla��ld���n� daha �ok hissetti�i bir s�re� olabilir.
Kanserli Hastaya Nas�l davran�lmal�?
Aileden bir bireye ya da ki�inin bir yak�n�na hastal�k te�hisi konuldu�unda, hasta ile beraber yak�nlar�n� da uzun s�ren bir maraton bekler. �o�u ki�i bu s�re�te hastaya nas�l davranmas� gerekti�ini ve kendi i�in neler yapmas� gerekti�ini bilemedi�inden yak�n�r. Bu bilinmezlik i�inde yap�lan davran��lar hem bu uzun maratonda hasta ile olan ili�kilerin gerilmesine, zaman zaman evliliklerin dahi biti�ine sebep olabilirken, hem de bak�m veren ki�ilerin zaman i�erisinde depresyona girmesine sebep olabilir.
Duygular� konu�un: Hastal�k te�his edildikten sonra, hasta yak�nlar� kendilerini ne diyeceklerini bilemez bir durumda hissedebilirler. Ya�anan kayg�n�n �ok y�ksek olmas� ki�ilerin duygusal anlamda donup kalmas�na sebep olabilir. Bu a�amada duygular�n konu�ulmas�n� elveri�li bir zemin haz�rlamak �nemlidir. Herkesin duygular�n� ifade etmesi, gerek hastaya gerekse hasta yak�n�na iyi gelecektir.
Hastaya sorun: Cerrahi giri�imden sonra eve d�n�ld���nde, evdeki herkes kendince hastaya iyi gelece�ini d���nd��� bir �eyler yapmaya ba�lar. Bu a�amada hastan�n kendisine nelerin yap�lmas� tercih etti�i neleri etmedi�i a��k a��k sorulmal�d�r. Hastan�n istekleri tedavi seyri boyunca de�i�iklik de g�sterebilir. Bir d�nem yak�n deste�e ve sohbet etmeye �ok ihtiya� duyan bir ki�i, a�r�s� olan ya da �ok yo�un bir ila� tedavisi uygulanan d�nemlerde yaln�z kalmay� se�ebilir.
�� b�l�m� yap�n: Her aile bireyinin hasta i�in yapabilecekleri birbirinden farkl�d�r. Hasta yak�nlar�n�n kendi becerilerine g�re i� b�l�m� yapmas� herkesin daha verimli olmas�na yard�mc� olur. Maddi i�lerde iyi olan birisi, hastal�k s�resince organizasyon ve muhasebe takibi yaparken, ev i�lerini seven birisi hasta ki�inin evindeki yemek ve temizlik d�zeninden sorumlu olup, �ocuklar�n yak�n hisseti�i birisi onlar�n okul d��� aktivitelerini takip edebilir.
Kaynaklar�n�z� do�ru kullan�n: Kronik hastal�klar bir kere te�his edildikten sonra �m�r boyu takip ve tedavi gerektirirler. Bu sebeple hasta yak�nlar� kendi �z kaynaklar�n� �ok do�ru kullanmal�d�rlar. Aksi takdirde yar� yolda kendilerini t�kenmi� ve g��s�z hissedip, kendileri deste�e muhta� duruma gelmeleri ya da hastaya kar�� �fke hissetmeleri ka��n�lmaz olur. Hasta yak�nlar� kendilerine �zel zamanlar ay�rmal�d�r. Hastadan ayr� yap�lan, y�r�y��, sinemaya gitme, arkada�lar� ile bulu�ma, d��ar� yeme�e gitme gibi aktiviteler hasta yak�n� i�in adeta bitmi� bir pili sarj etmek olacakt�r.
���t vermeyin: Hastaya “�u yeme�i yemek �ok iyi gelir”, “�unu asla yapma”, ya da “�z�lme, �z�nt� kansere en k�t� gelen �eydir” gibi ���tler vermekten ka��n�n. Bu ���tler hastada “yeteri kadar iyi de�ilim” duygusunu per�inler ve i�e yaramaz.
Hastay� tek bir role s�k��t�rmay�n: Hastalar te�hislerini ald�ktan sonra, hasta yak�nlar� onu ba�ka i�lerle “yormamak” i�in hastan�n �st�ndeki rolleri birden fazlas�yla sahiplenebilirler. Bu tav�r zaman i�erisinde hastay� yetersizlik hissi ile ve sadece hastal��� ile ba� ba�a b�rak�r.
Kar��la�t�rma yapmay�n: Herkesin hastal�k ve iyile�me s�reci tektir ve kendine �zeldir. Her birey ayn� s�re�lerden de ge�se bu s�re�lerde farkl� duygular ya�ar ve farkl� fiziksel s�k�nt�lar �eker.
5.4.2013 0 - 12376
|