|
�li�kilerimiz her ne kadar �ok boyutlu olursa olsun bizim i�in temel ili�kiler, se�ici ili�kiler, zorunlu ili�kiler y�zeysel-derin ili�kiler olmak �zere birbirinden �ekil ve i�erik olarak de�i�ik ili�kiler ya�ar�z. Bu yaz�mda daha �ok ikili ili�kilerin toplumsal y�n� ile psikolojik boyutu, bizi hareket ettiren alt d���nceler, psikolojik yap�m�z�n ili�kimize etkileri gibi konulardan bahsedece�im.
�li�ki ilk olarak bireyin d�nyaya gelmesi ile kendisi ve annesi aras�nda ba�lar. Daha sonraki s�re�te ailenin di�er �yeleri ve sosyalle�me s�recine dahil olduktan sonra ise �evre de bu sisteme dahil olur. O halde ilk ikili ili�kiler aile de ve yo�un olarak da anne ile ba�lar. Annenin psikolojik durumu, sevgisi, �ocu�a olan ba�l�l���, ihtiya�lar� gidermesi, sar�lmas� dokunmas� vs. gibi t�m eylemleri bireyin hem ruhsal sa�laml���n�n temellerini atar hem de g�vende hissetme, kaybetme korkusu, ba��ml�l�k, �zg�ven-�zg�ven kayb� gibi temel duygu ve d���ncelerin temelini atar. Annenin �ocu�uyla ilgilenmemesi, a�lad���nda ihtiyac�n� gidermemesi, arada ilgisiz davranmas� �ocukta de�ersizlik –kaybetme korkular�n� temelini atmaktad�r. �leri ki ya�larda birey, ili�kide hep kaybetmemek i�in daha fedakarl�k etmek, daha �ok taviz vermek, ba�l�l�k yerine ba��ml� olmak gibi hem kendini hem de kar��dakini y�prat�c� tutumlar sergiler.
Genel olarak bak�ld���nda ili�kilerin y�r�t�lmesinde temel sorun �zg�ven sorunudur. �zg�ven sorunun g�stergeleri;
K�skan�l�k
K�skan�l�k ta herhangi bir somut neden olmasa bile ki�i bilin�alt�ndaki kaybetme korkusundan dolay� tamamen h�kmetmek, partnerini kontrol alt�na almak, kafas�nda yaratt��� senaryolar� test etmek ister. K�skan�l���n temelinde ki�inin kendini yetersiz hissetmesi ve ba�kas�n�n tercih edilmesi d���ncesi yatmaktad�r. Mesela K�skan� erkek, partnerini di�er kad�nlardan daha g�zel ve �ekici g�r�r, ba�ka erkeklerin ona bakaca��n�, partnerinin ise onlara kap�lma ihtimali oldu�unu d���n�r. Partnerini �st�n g�rd�k�e kendini de yetersiz g�r�r. Bunun yan�nda k�skan�l���n sosyolojik boyutu da vard�r. Yani ��renilmi� k�skan�l�k. mesela kad�n, �evresinden hatta annesinden erke�i k�skanmay� bir cinsiyet �zelli�i olarak ��renir. Nedensiz bir �ekilde e�ini k�skan�r. Burada ise toplumsal anlamda a��lanm�� cinsiyete �zg� bir tutum vard�r. K�skan�l�k bazen de k�skan�lan ki�ide "seviliyorum " duygusu yaratt���, bu durum �zerinden ilgi ihtiyac�n� giderdi�i i�in k�skan�lmay� s�rd�r�r. Ger�ek�i olmayan partnerler veya sanal ilgiyi bilerek yakalatmaya �al���r. Burada ise k�skan�l�k bir ilgi �ekme ve s�rd�rmek i�in ara� �zelli�ini alm��t�r.
Sen Benim Her �eyimsin (Ba��ml� �li�ki)
E�er siz partnerinize "sen benim her �eyimsin "diyorsan�z, siz bir hi� saym��s�n�z kendinizi. Onunla varolu�unu tamamlamak, yetersizli�inizi kapatmak istemi�sinizdir. ��nk� siz yeksiniz. O da yek. Ama ili�ki iki ki�iliktir. Tek ki�ilik yaparsan�z biri yoktur. Bu c�mlenin analizinde ki�inin kendini yetersiz de�ersiz, ki�iye ba��ml� hissedi�i vard�r. Ba��ml� ili�kiler ya�ayan ki�ilerin temel c�mlesi " Sen benim her �eyim sin "dir. ba��ml� ili�ki ya�ayanlar, kar��dakini �ok y�celtip, en k���k bir harekette hayal k�r�kl��� ya�ayanlard�r. T�m ya�am�n� o ki�iye g�re planlarlar. O insan�n olmamas�n� d���nmek bile ki�ide kayg� yarat�r. Ba��ml� ili�kilerde a��r� y�celtmek, t�m beklentilerini partnerine y�klemek, hayat=partner gibi e�itleme vard�r.
Ba��ml� ili�kide birey sosyal hayat�ndan kopuk ya�ar. Arkada�lar�, ailesi ikinci plandad�r. T�m zaman�n� ve payla��mlar�n� partneriyle ge�irmek ister. Bu tip ili�kiler en yo�un ya�anan ama en zor ili�kilerdir. Kopmas� zor, ama ayr�l�k ac�s� en a��r olan ili�kilerdir. Ba��ml� ili�kilerde ki�i, ili�kinin devam� i�in partnerinin her dedi�ini yapar. Devaml� tavizler verir. Onu elde tutmak i�in mant���na ters olsa da her �eyi dener. T�pk� sevgilisi i�in cinayet i�lemek, banka soymak, vs gibi.
Asl�nda ba��ml� ili�kilerde (yani ben buna, sen benim her �eyimsin ili�kisi diyorum.) ki�i ba��ml� oldu�u partnerine gizli �fke bulundurmaktad�r. ��nk� partneri, onu zor durumda b�rakm��, tavizler verdirmi� �zg�rle�meye �al��m��t�r. Ama ki�i �fkesini partnerine de�il de, tepki veremeyen kendine y�neltmi�tir. Bu nedenle her g�n kavgalar nedensiz su�lamalar bu ili�kilerin temel �zelli�idir. Olmad�k yere sorun ��karma, partnerine ac� �ektirme, problem yaratma gibi olaylar�n temelinde intikam duygusu yatmaktad�r.
�li�kide Partnerini De�i�tirmek (Adam Etmeye �al��mak)
Bu tip ili�kilerde ki�i, partnerinin kendisine uymad���n�, anla�amad�klar�n�, beklentilerinin farkl� oldu�unu bildi�i halde onu de�i�tirmek, ona babal�k&annelik yapmak istemektedirler. Fakat genelde A' n�n t�m giri�imlerine ra�men partneri B adam olmaz. Asl�nda B bu durumdan �ok memnundur. A ona ilgi, sevgi, koruyuculuk g�stermektedir. Ve B'nin an�n akl�na ve �nerilerine de ihtiyac� yoktur. Fakat B, bu ili�kiden memnundur. A n�n bu �zelli�i Ay� y�prat�rken B'yi ise mutlu etmekte ama ortak beklentiler olmad��� i�in ili�kinin s�reci ve boyutu de�i�memektedir. Yani ili�kide anne veya baba olmak, kar��dakini objektif de�erlendirmeyi engeller. Bu nedenle, partnerimize her zaman bir sevgilinin �tesinde rol karma�as� ya�amadan yakla�mal�y�z.
Kendimi 20 Ya��nda Hissediyorum
Genelde gen� g�r�nmek, bedensel esteti�in prim yapt��� �a��m�zda �ok reva�ta. Ki�i, kendini oldu�u gibi g�rmek yerine, hissetti�i (hissetti�ini sand��� ) ya��n� s�yler. "40 ya��nday�m ama halen kendimi 20 ya��nda hissediyorum ". Asl�nda ili�ki a��s�ndan bakt���m�zda bu fikre sahip ki�iler, olan� de�il olmas� gerekeni temel ald�klar� i�in devaml� bir erteleme, sorumluluk almama, ciddi ad�mlar i�in erken oldu�unu d���nme fikri ile hareket ederler. Bu nedenle ortalama evlilik �a��na gelseler bile halen evlilik bu fikirlerinden dolay� fark�nda olmadan zaman�ndaki kararlar� ka��r�rlar. Hatta ileriki ya�larda bile, kendilerini hareket ettiren temel d���nce "ruhum gen� " d���ncesi oldu�u i�in s�ra d��� davran��lar g�r�lebilir. 50 ya��nda olup, ��t�r sevgili yapmak, ninelik ya��nda mini etek giymek b. G�stergeler bunun �rnekleridir. Asl�nda �nemli olan �ncelikle ki�inin kendisiyle bar���k olmas� ve ya��n� �ekinmeden s�ylemesidir. Ya�� saklamak, hayat� yeterince ya�ayamama kayg�s�n�n g�stergesidir. Sonu�ta insan�n pozitifli�i ya��yla de�il hayat� ya�ay���yla alakal�d�r. Ayr�ca 20 li ya�lar�n en mutlu ya�lar oldu�unu da kabul edemeyiz. Ki�inin ya��yla bar���k olup, duygular�n� ise en heyecanl� �ekilde ya�amas� m�mk�nd�r. Ama �nemli olan ya��n�n da gereklerini zaman�nda yapmas�d�r.kendini oldu�undan ya� olarak k���k kabul edenlerin asl�nda temelde sorumluluktan ka�t�klar�n� s�yleyebiliriz. �li�kiler a��s�ndan kendini 30 lu ya�lara gelip halen k���k ya�larda g�ren biriyle evlilik yolunda s�k�nt� ya�an�l�r. Acaba ya�an�lacak daha �ok �ey var m� ? Sorusu ile ikili ili�kilerde ciddi kararlar�n al�nmas� zorla�maktad�r.
Az g�r���p kopamamak ki�inin partneri ile beraber ge�irdi�i zaman�n az olmas� ve a��rl�kl� olarak sanal yollardan (telefon, Internet, sms vs.) ili�kinin s�rmesi durumunda bu tip ili�kilerin bitmesi uzun s�rer. Arada bir al�nan haz ve mutluluk ile ili�ki umudunu tazeliyor. Hep o an�n hayalini ve hedeflere ula�may� hayal eden �iftler,dayanma g�c� ve m�cadele g�c� bulmaktad�r. Ayr�ca ili�ki ya�anmad��� ve y�prat�lmad��� i�in m�kemmel �ift g�r�n�m� vard�r. G�r���m �udur ki; bu tip ili�ki ya�ayanlar bir araya geldikten sonra ili�kileri yeni ba�layaca��ndan birbirini tan�malar� i�in fl�rte devam etmeleridir.
�li�ki Hedefleri
ili�kinin gerek ba�lanmas� gerek devam�nda hedefler ortak de�il ise o ili�ki 1.ay�ndan itibaren ili�kinin temel sorunu asl�nda ortak hedeflerle bulu�amamak olabilmektedir. Hedefler ortak ise, k�sa s�rede ciddi ad�mlar�n at�lmas� ka��n�lmaz olur. Mesela evlenmek istiyorsunuz.Sizinle evlenmeyecek biriyle ili�ki ya�aman�z ve s�rd�rmeniz hem sizi y�prat�r hem de �fke,su�luluk,pi�manl�k gibi duygular�n olu�mas�na zemin haz�rlam�� olursunuz.
Bask�
�li�kilerde �evrenin ve ailenin bask�s� ki�inin kararlar�n� ve ili�kiye bak�� a��s�n� belirler. Annenin kariyerli damat hevesi veya uzun boylu gelin hevesi, ailenin size yak��t�rd��� aday modeli v.s. sizin tercihlerinizin alt�ndaki telkinleri olu�turur. �ngiltere'de bir �niversitede y�r�t�len ara�t�rmaya g�re, �ocukluklar�nda babalar�yla ili�kileri iyi olan kad�nlar, b�y�d�klerinde e� tercihlerini babalar�na benzer fiziksel �zellikler ta��yan erkeklerden yana kullan�yor.Mesela Freud; se�ti�iniz k�z annenize, se�ti�iniz erkek baban�za benzer olabilir.
�li�kilerde ��gen A�k
Bu tip ili�kilerde taraflardan birinin ya�ad��� ili�ki veya evlilikte gerginlik ya�amas�,mutsuz olmas�,duygusal-cinsel a��dan tatmin olmamas� durumunda bu olumsuz durumu azaltacak 3.bir kap� bulur. Bu 3. �ah�s kar�� cinsten biri oldu�u gibi samimi bir hemcinsi de olabilir. Burada ki�i, ili�kisinde ya�ad��� gerginli�i,olumsuzluklar� 3 ki�iyle payla�arak azaltmaya �al���r. �zellikle ili�kisi olumsuz gitti�inde 3. ki�iye daha da yak�nla��r. 3. ki�i ,her zaman stresin at�ld���,payla��ld��� bir terapist gibidir. Asl�nda bu aldatmad�r. Fakat ki�i bunu yaparken hakl� nedenleri oldu�unu d���n�r. Ve 3. ki�iye yakla�mas�n� e�inin olumsuzluklar�na ba�lar ve b�ylece de i�sel anlamda rahatlar. Ama bu 3.k��e, arkada�,i�ki,uyku,internet,metres,oyun.. vs. gibi k�l�flarda da olabilmektedir.hatta bazen anne-baba da olabilmektedir. 3.k��eye s���nmak sadece o anki stresi azalt�r. Ama sorunu ��zmez. Bu nedenle ka�mak yerine sorunun �zerine gitmek ��z�m� getirir.
A�k�n G�z� K�rd�r
Bu konudaki g�r�� �udur : a��k oldu�unuz ki�inin bir y�n�n� a��r� y�celtti�iniz i�in di�er y�nleri g�lgede kal�r,g�remezsiniz. Bu nedenle biz sadece be�endi�imiz y�nleri hep g�r�r�z. G�lgede kalan k�s�mlar ise y�celtti�imiz k�s�m de�erini yitirdik�e ortaya ��kar. Bu nedenle a�k varolan her �eyi g�remez.bunun yan�nda insanlar kabul g�rmek i�in ilk tan��t�klar� zamanlarda m�kemmeli oynarlar. Kar��dakinin tan�ma nas�l tan�yaca��n� bilemezler. Hatta toplumumuzda 3-4 y�l fl�rt edip aniden ayr�lan �ok �ift g�r�yoruz. Nedeni ise; bu �iftler y�llarca sadece sosyal-duygusal-cinsel anlamda payla��mlar ya�ad�lar. �li�kinin gelece�i, ili�kinin sorunlar� konu�ulmad�.y�llar sonra konu�uldu�unda ise; biz �ok farkl�y�z " denilerek ayr�l��lar olmu�tur. Fl�rt etmek bizim toplumda ,birbirini tan�mak i�in de�il,payla��m ve g�zel zaman ge�irmek i�in de�erlendirilir.
Zor Zaman Kararlar�
�nsanlar zor zamanlar�nda daha �abuk ili�ki ya�ama veya evlilik karar� al�rlar. Kendini g�vende hisettmeme, ya��n�n ge�ti�i kayg�s�,ekonomik sorunlar�n oldu�u d�nemler gibi... Mesela ABD yap�lan bir ara�t�rmada, 11 Eyl�l olaylar�ndan sonra uzun s�reli ili�kilerin artt���, sex oran�n�n artt��� tespit edilmi�tir. Ki�iler zor d�nemlerinde daha �abuk karar al�rlar. Ama �nemli olan anl�k kararlar almak yerine uzun vadeli bir durum i�in kararlar� zamana yaymakt�r.
Kimyasal - Arkeolojik A�k Baz� �li�kiler Heyecan�n� Yitirirler
Asl�nda ,her ili�kinin zaman�na g�re bir a�k kimyas� vard�r. Fakat insanlar bunun ne oldu�unu ve nas�l ya�aca��n� bilmezler. Burada ili�kiyi s�rd�ren a�k�n kimyas� de�il,ili�kinin arkeolojisi, yani tarihidir. S�rf 20-30 y�ld�r ortak bir ge�mi�leri-ya�ant�lar� olduklar� i�in ili�ki devam edebilmektedir.
Neden Hep Ayn� Hata?
Ki�i ya�ad��� ili�kilerde hep ayn� sorunu ve hep ayn� tip ili�kiler ya��yor. neden vazge�memektedir? Burada esas olan daha �nce ya�ad��� ili�kiden dolay� benzer bir ili�ki ya�ayarak ustala�t���n�, bunu tecr�be etti�i i�in kendine olan g�veninin y�ksek oldu�unu ve tecr�besine ba�l� olarak ba�ar�l� olaca�� kan�s�d�r .ustala�mak ve ba�armak i�in ayn� ili�kiyi bir daha ya�amak ister. Geriye d�n�p bakt���nda hayat�na giren ki�iler,ili�kilerin �ekli benzerdir. Bu benzerlik ise o insan�n ili�kide ne arad���n�n cevab�d�r. E�er arad��� �ey buldu�u cevap de�il ise yanl�� �eyin pe�indedir.
Yasak ili�ki ili�kinin yasak olmas�, onun haz oran�n� art�r�r. ��nk� salg�lanan adrenalin hormonu ile ki�iyi daha da �ekici k�lar. Yani cinselli�in en �ok bast�r�ld��� toplumlarda cinsel su�lar�n daha fazla i�lenmesi gibi. Ayn� zamanda aile ve toplum i�inde istedi�i de�eri g�rememi� ki�i, yasak veya toplumun de�erlerine ayk�r� biriyle ili�ki ya�arak ilgiyi ve dikkati �zerine �ekebilir. B�ylece insanlar�n ona ak�l vermesi,onu vazge�irmek i�in de�er vermesi de onun bu ili�kiyi y�r�tmesi i�in birer nedendir. Bu nedenle o tam aksine ili�kiye daha s�k� sar�lacak,bu �ekilde de kendini g�stermi�-kan�tlam�� olacakt�r.
Sonu� olarak her ili�kide ki�inin bir haz noktas� vard�r. Fakat ger�ek �udur ki; ruh haliniz, hayat�n�zda ili�kide oldu�unuz ki�inin elinde olabilmektedir. Bu nedenle do�ru insan� se�mek, do�ru psikologu se�mek gibidir. Aksi taktirde b�t�n erkeklerin/kad�nlar�n ay�n oldu�unu d���n�rs�n�z.
�li�kilerde benim �nerdi�im y�ntem, benzerlik ve tamamlay�c�l�k ilkesi �zerinedir. �dealler, inan�lar, kariyer, ekonomik d�zey, ya�am standard�,hayattan beklenti konusunda benzerlik, uyum,ileti�im ve payla��m konusunda ise tamamlay�c�l�k esas�na g�re tercih yapmal�y�z. Hayat�m�zdaki insan� ne g�klere ��karmak ne de yerin dibine sokmaya gerek yoktur. Her ikisi de zarar verir.
Unutulmamal�d�r ki; hayatta hi� kimse vazge�ilmez de�ildir. Tek vazge�emedi�imiz hayat�m�zd�r.
Serhat YABANCI
10.3.2009 - 925
|