D�nyadaki Ba�l�ca �l�m Nedenleri Neler?

D�nya genelinde ortalama ya�am s�resi beklentisi 1950'de 46 y�l iken 2015'te 71'e y�kseldi.

Baz� �lkeler kolay ilerleme kaydetmedi. Hastal�klar, salg�nlar, beklenmedik geli�meler insan �mr�n�n beklenenden �nce sona ermesine neden oldu.

Belki en �ok "ter�r sald�r�lar�ndan ", sava�tan ve do�al afetlerden korktuk, ama bunlar�n yol a�t��� �l�mlerin toplam i�indeki oran� sadece y�zde 0,5 d�zeyinde.

Ancak d�nyada hala pek �ok insan �nlenebilir hastal�klar nedeniyle erken �l�yor. �l�m nedenleri

2017'de d�nyada toplam 56 milyon ki�i �ld�.



Bu say� 1990 rakamlar�na k�yasla 10 milyon daha fazla. Zira d�nya n�fusu artt��� gibi insanlar da ortalama olarak daha uzun ya��yor.

�l�mlerin y�zde 70'ten fazlas� bula��c� olmayan ve yava� yava� ilerleyen kronik hastal�klardan kaynaklan�yor.

Kalp ve damar hastal�klar� en b�y�k �l�m nedeni olarak g�r�l�yor. Y�zde 32,3 ile toplam �l�mlerin ��te biri bundan kaynaklan�yor.

�kinci s�rada ise kanser geliyor. Kanserden �l�mler y�zde 16,3 ile toplam�n alt�da birini olu�turuyor.

Diyabet, solunum yollar� hastal�klar� ve demans (bunama) di�er bula��c� olmayan hastal�klara ba�l� �l�m nedenleri aras�nda yer al�yor. �nlenebilir hastal�klar

En �a��rt�c� verilerden biri de hala �ok say�da insan�n �nlenebilir hastal�klardan �lmesi.

2017'de 1,6 milyon ki�inin �l�m� ishale yol a�an hastal�klardan oldu. �shal �l�m nedenleri aras�nda hala ilk 10'da bulunuyor. Baz� �lkelerde ise ilk s�rada geliyor.

Ayn� y�l yenido�an (do�umdan sonraki ilk d�rt hafta) �l�mlerin say�s� 1,8 milyon oldu.

Bu �l�mler �lkeden �lkeye b�y�k farkl�l�k g�steriyor. �rne�in Japonya'da yenido�an �l�mleri 1000'de 1'den daha d���kken, baz� yoksul �lkelerde bu oran 20'de 1'e kadar ��kabiliyor.

Trafik kazalar�na ba�l� �l�mler hem en zengin hem de en yoksul �lkelerde �st s�ralarda yer al�yor. 2017'de 1,2 milyon ki�i bu nedenle hayat�n� kaybetti.

Gelir d�zeyi y�ksek �lkelerde trafik kazalar�ndan �l�mler son y�llarda �nemli d���� kaydetse de d�nya toplam� bak�m�ndan hemen hemen ayn� seviyede kald�.

D�nyada intihara ba�l� �l�mlerin say�s� cinayete kurban gidenlerin say�s�n�n iki kat� iken �ngiltere'de bu oran 16 kat� d�zeyinde ve 20-40 ya� aras� erkek �l�mleri bak�m�ndan ilk s�rada yer al�yor.

�l�m nedenleri ne anlat�yor?

�l�m nedenleri zaman i�inde ve �lkenin geli�kinlik d�zeyine g�re de�i�iyor.

Eskiden bula��c� hastal�klara ba�l� �l�mler �st s�ralarda yer al�yordu.

1990'larda bundan kaynakl� �l�mlerin oran� 3'te 1 iken 2017'de bu oran 5'te 1'e d��t�.

Bula��c� hastal�klara kar�� en zay�f olanlar �ocuklar. 19. y�zy�lda her �� �ocuktan biri 5 ya��na gelmeden bula��c� hastal�klardan dolay� �l�yordu.

�ocuk �l�m oranlar� a��lama, hijyen, beslenme, sa�l�k hizmetleri ve temiz suya eri�imdeki geli�meler sayesinde �nemli �l��de azald�.

Bug�n geli�mi� �lkelerde �ocuk �l�mlerine nadiren rastlan�rken yoksul �lkelerde de 20. y�zy�l�n ilk yar�s�nda �nemli geli�meler kaydedildi.

Modern sa�l�k hizmetlerinin en b�y�k ba�ar� hikayelerinden biridir bu.

Son y�llarda �ocuk �l�mlerinin toplamdaki oran� azal�rken ya�l� n�fusta bula��c� olmayan hastal�klara ba�l� �l�m oranlar� art�� g�sterdi.

Ortalama �m�r uzarken bir�ok �lkede ya�l�lar�n uzun s�reli hastal�klar� aileler ve sa�l�k hizmetleri �zerine b�y�k bir y�k y�kledi.

Bu s�re�te ya�anan baz� beklenmedik olaylar�n geli�meleri sekteye u�ratt��� da oldu.

1980'lerde HIV/AIDS salg�n� bunlardan biriydi.

Salg�n d�nyan�n bir�ok b�lgesinde g�r�l�rken en �ok Sahra-alt� Afrika'da ya�am s�resi beklentisini etkiledi. B�lgede ortalama �m�rde h�zl� bir d���� oldu.

E�itim ve tedavi y�ntemlerinin geli�mesi sayesinde AIDS'e ba�l� �l�mlerin say�s� son on y�lda 2 milyondan 1 milyona d��erek yar� yar�ya azald�.

Bu �lkelerde ya�am s�resi beklentisi artmaya ba�lasa da daha yeni salg�n �ncesi seviyesine d�nd�.

Geli�mi� �lkelerde de ilerleme s�rekli olmad�.

�rne�in ABD'de uyu�turucu nedeniyle ya�am s�resi beklentisinde son y�llarda hafif bir d���� oldu.

Yeni do�um yapm�� kad�nlar�n ya�am s�resi de s�rekli art�� g�stermedi.

Do�um s�ras�nda veya sonras�nda �l�m riski �nceki ku�aktan daha y�ksek olan �lke say�s� 10'u buluyor. Bunlar aras�nda ABD de var. Al�nacak �ok yol var

Bug�n durum genel olarak daha iyi. Daha uzun ya��yoruz ve ba�ta �ocuklar olmak �zere �nlenebilir hastal�klardan �lenlerin say�s� olduk�a azald�. Ancak hala al�nacak epeyce yol var.

Altyap�, hijyen, beslenme, a��lama ve temel sa�l�k hizmetlerinde iyile�tirmeler yap�lmas� gerekiyor.

Daha fazla g�venlik �nlemlerinin yan� s�ra daha iyi ruhsal sa�l�k hizmetlerine de ihtiya� var.

Bu geli�meleri s�rekli k�lmak i�in insanlar�n �l�m nedenlerini anlamak �nem ta��yor.

7.3.2019 0 - 38464