Orta Afrika'da Ebola yeniden ortaya ��karken, Hindistan'�n g�neyinde de Nipah ad� verilen bula��c� bir vir�s can almay� s�rd�r�yor. Her ikisi de D�nya Sa�l�k �rg�t� (WHO), her y�l b�y�k bir salg�na d�n��me riski yer alan '�ncelikli hastal�klar' listesi a��kl�yor. WHO'nun 2015 y�l�ndan bu yana yay�mlad��� bu listede yer alan vir�sler, kamu sa�l��� a��s�ndan b�y�k bir risk olarak tan�mlan�yor. Bu vir�slerin salg�na d�n��me olas�l��� y�ksek g�r�l�rken, bilim insanlar�n�n da elinde bunlarla m�cadele i�in ila� ve a�� gibi yeterince ara� olmad��� belirtiliyor. WHO listesinde bulunan vir�sler �unlar: Nipah vir�s� Meyve yarasalar�ndan canl� hayvanlara ve insanlara ge�iyor. �lk belirtiler ate�, kusma ve ba� a�r�s� olarak ortaya ��k�yor. Daha sonra beyinde iltihaplanmaya yol a��yor. �u ana kadar bu vir�se kar�� herhangi bir a�� geli�tirilebilmi� de�il. �l�m oran� y�zde 70. Ad�n� 1998 y�l�nda ilk kez tespit edildi�i Malezya'n�n Nipah kasabas�ndan alan bu vir�s, �u ana kadar 300 ki�iye bula�t�. Can kayb� ise 100'�n �zerinde. Yarasalardan ge�en hastal�klar Nipah vir�s�, yarasalardan ge�en hastal�klar kategorisinde yer al�yor. Bu kategorideki bir ba�ka vir�s de ilk olarak Avustralya'da tespit edilen Hendra. Bu vir�s de meyve yarasalar�ndan ge�iyor ve hem atlar� hem de insanlar� etkiliyor. �lk kez 1994 y�l�nda Avustralya'n�n Hendra kasabas�nda tespit edildi. O tarihten bu yana 70'ten fazla at�n �l�m�ne neden olurken, vir�s�n bula�t��� her yedi ki�iden d�rd� hayat�n� kaybetti. KKKA K�r�m-Kongo Kanamal� Ate�i (CCHF), insanlara kenelerden ge�iyor. �l�m oran� y�zde 40'lara kadar ��k�yor. �lk kez 1944 y�l�nda K�r�m'da, daha sonra da Kongo'da g�r�ld�. Ayn� zamanda K�r�m-Kongo Hemorajik Ate� olarak biliniyor. �zellikle bahar ve yaz aylar�nda T�rkiye'de de g�r�l�yor. Hastal���n ilerlemesi olduk�a ani oluyor. Semptomlar� aras�nda ba� a�r�s�, y�ksek ate�, s�rt a�r�s�, eklem a�r�s�, kar�n a�r�s� ve kusma yer al�yor. Hen�z a��s� bulunmuyor. Ebola vir�s� Ebola vir�s�n�n de meyve yarasalar�ndan kaynakland��� d���n�l�yor. �lk olarak Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki Ebola nehri yak�nlar�nda 1976 y�l�nda g�r�ld�. �nsanlara ilk olarak yabani hayvanlardan ge�ti. �nsandan insana ise a��k yara, t�k�r�k, kan, idrar, sperm ve di�er v�cut s�v�lar� arac�l���yla bula��yor. Ortalama �l�m oran� y�zde 50. 2014 ile 2016 y�llar� aras�nda Bat� Afrika'da g�r�len b�y�k salg�n s�ras�nda 11 bin ki�i ya�am�n� yitirdi. Ani ate� ve halsizlikle kendini belli eden Ebola vir�s� ilerleyen d�nemlerde ishal, ka��nt�, b�brek ve karaci�er yetmezli�ine ve baz� durumlarda da i� ve d�� kanamalara yol a��yor. Marburg vir�s� Ebola'n�n yak�n bir "akraba t�r�" olarak g�r�l�yor. Yine v�cut s�v�lar� arac�l���yla bula��yor. Ebola gibi, Marburg vir�s�n�n de ta��y�c�s� meyve yarasalar�. �l�m oran� y�zde 24 ile y�zde 88 aras�nda de�i�iyor. Ad�n�, 1967 y�l�nda ilk kez g�r�ld��� Almanya'n�n Marburg kasabas�ndan al�yor. SARS �iddetli Akut Solunum Yetmezli�i Sendromu (SARS), solunum yollar�n� etkileyen viral bir hastal�k. Bilim insanlar�, bu hastal���n insanlara �in'in g�neyinde g�da maddesi olarak t�ketilin misk kedisinden ge�mi� olabilece�ini d���n�yor. Bununla birlikte bu vir�s� yarasalara ba�layan baz� bulgular da mevcut. �u ana kadar 2002 ve 2004 y�llar� aras�nda d�nya genelinde iki b�y�k salg�na yol a�t�. �ngiltere Ulusal Sa�l�k Hizmeti'nin verilerine g�re, 8 bin 098 adet tespit edilen SARS vakas� var ve can kayb� say�s� da 774. �ok �iddetli bir zat�rre ya�anmas�na neden olan bu vir�s, havadan bula��yor. 2004 y�l�ndan bu yana ise d�nya genelinde tespit edilen bir SARS vakas� yok. MERS Orta Do�u Solunum Sendorumu (MERS) ile SARS ile ayn� aileden geliyor. �lk olarak 2012 y�l�nda Suudi Arabistan'da tespit edildi. Bilinen vakalar�n y�zde 80'i de bu �lkeden. MERS hastalar�n�n yakla��k y�zde 35'i hayat�n� kaybetti. MERS'in �l�m oran� SARS'tan daha y�ksek olsa da bula��c�l��� daha d���k. �nsandan insana ancak �ok yak�n temasla bulu�uyor. Bilim insanlar�, MERS vir�s�n�n kayna��n�n develer oldu�unu d���n�yor. Ancak insanlara ilk nas�l bula�t��� ise bilinmiyor. Rift Vadisi Ate�i Sivrisinek ve kanla beslenen di�er sineklerle ta��nan Rift Vadisi Ate�i (RVF), genellikle inek ve koyunlarda g�r�len viral bir hastal�k. Ancak bu hastal�k insanlar� da etkiliyor. Baz� vakalarda orta d�zey bir gribe benzeyen semptomlar g�sterirken, baz� durumlarda da damar ya da organlar�n zarar vererek �l�me yol a��yor. �nsanlara bu vir�s� ta��yan bir hayvan�n kan� ya da etiyle do�rudan ya da dolayl� bir temasla bula��yor. Ayr�ca, kaynat�lmadan i�ilen s�tlerden veya sinek �s�r�klar�ndan bula�t��� da g�r�l�yor. Bu vir�s ilk olarak 1931 y�l�nda Kenya'n�n Rift Vadisi'ndeki bir �iftlikte tespit edildi. Zika Zika, insanlara a��rl�kl� olarak bu vir�s� ta��yan bir sine�in �s�rmas�yla ge�iyor. Ancak cinsel temasla da bula�abiliyor. Semptomlar� aras�nda ate�, ka��nt�, kas a�r�s� ve ba� a�r�s� yer al�yor. Ancak bilim insanlar�, bebeklerde normalden �ok daha k���k kafa boyutunun g�r�ld��� do�um anomalilerinin de arkas�nda bu vir�s�n yatt���n� d���n�yor. WHO, Zika'n�n yeti�kinlerde felce yol a�an nadir bir n�rolojik rahats�zl�k olan Guillain-Barre sendromuna da yol a�abilece�ini s�yl�yor. �lk kez 1947'de Uganda'n�n Zika Orman�'nda ya�ayan Rhesus maymunlar�nda tespit edildi. Hen�z a��s� geli�tirilmi� de�il. Lassa hummas� Lassa vir�s�, insanlara genellikle bu vir�s� ta��yan farelerin idrar ve d��k�s� �zerinden ge�iyor. Lassa ayn� zamanda v�cut s�v�lar� arac�l���yla insandan insana da bula�abiliyor. Normal ko�ullar alt�nda �l�m oran� yakla��k y�zde 1. �l�mler genellikle organ yetmezli�i nedeniyle ve iki hafta i�erisinde g�r�l�yor. Ancak Mart ay�nda Nijerya'da g�r�len salg�n s�ras�nda 90 ki�i ya�am�n� yitirirken, bu salg�nda �l�m oran� da y�zde 20'ye ula�t�. �lk olarak 1969 y�l�nda Nijerya'n�n Lassa kasabas�nda tespit edildi. Hastal�k X WHO, �zel ilgi g�sterilmesi gereken potansiyel salg�nlar listesine 'Hastal�k X' ad�nda anonim bir hastal�k da eklemeye karar verdi. Hastal�k X, "�u a�amada insanlarda hastal��a neden oldu�u bilinmeyen bir mikroptan kaynaklanabilecek ciddi bir uluslararas� salg�n� temsil eden" ifade olarak tan�mlan�yor. WHO bilim insanlar�, d�nyan�n herhangi bir yerinde �l�mc�l bir salg�nla yeni bir vir�s�n ortaya ��kma olas�l���n�n her zaman mevcut oldu�unu belirtiyor. Bu nedenle Hastal�k X'in hen�z ne oldu�u da bilinmiyor.
23.5.2018 - 33249
|