|
Meme kanseri, d�nyada en yayg�n kanser t�r� ve ABD'de kanser kaynakl� �l�mlerin en b�y�k ikinci nedeni. Meme kanseri vakalar� Asya k�tas�nda Bat�'ya nazaran daha az g�r�l�yor. Ancak Asya'da da kad�nlar aras�nda en yayg�n g�r�len kanser t�r�, meme kanseri.
Doktor Jingmei Li, Singapur'daki Genom Enstit�s�'nde meme kanserini �nlemek i�in �al��malar y�r�ten k�demli bir ara�t�rmac�. Jingmei Li, "Kad�nlar i�in bilimsel �al��malar y�r�ten bir bilim kad�n�y�m" diyor.
�d�ll� bir doktor olan Li, insanlar�n onunla kar��la�t�klar�nda genellikle �a��rd�klar�n� s�yl�yor:
"Bilim insanlar�n�n daha ya�l� olmalar�n� ve bilge g�r�nmelerini bekliyor. Asyal�, kad�n ve gen� bir bilim insan� olarak, s�kl�kla zorluklar ve yarg�larla kar��la��yorum."
Doktor Li, "Kad�nlar�n ne yapt�klar�n�n, ne giydikleri ya da ne kadar gen� g�r�nd�klerinin alt�nda ezilmesi beni �ok mutsuz ediyor" diyor.
Buna ra�men, Doktor Li, DNA'daki bilinmeyenleri ara�t�rmaya kararl�.
�imdiye kadar yap�lm�� geni� �apl� deneyler, 313 genetik de�i�ikli�i meme kanseriyle ili�kili olarak tan�mlam�� durumda. Doktor Li, �sve�'te y�r�tt��� ara�t�rmalar s�ras�nda, ilk 77 genetik de�i�ikli�i tan�mlayan son teknolojinin kullan�ld��� �al��malarda yer ald�.
Doktor Li ise vatanda�� oldu�u Singapur'a d�nd� ve Malezyal� uzmanlarla i�birli�i i�erisinde bu 313 genetik de�i�ikli�in Asyal� toplumlarda ne kadar s�kl�kta varoldu�unu inceliyor. Meme kanseri ortaya ��kmadan �nce hastal�k ihtimalini saptamay� ve b�ylece hayat kurtarmay� umuyor.
Meme kanserinden �l�m oranlar�, Asya'da Bat�l� �lkelerle k�yasland���nda halen �ok y�ksek ve meme kanseri �o�unlukla ileri a�amalarda ve daha gen� ki�ilerde te�his edilebiliyor.
D�nya �ap�ndaki hastaneler genel olarak sadece baz� gen de�i�ikliklerine bak�yor. En bilinen vaka 2013 y�l�nda, h�crelerdeki DNA bozukluklar�n� v�cudun onarmas�n� engelleyen BRCA1 ve BRCA2 genlerinde de�i�iklik testine giren Angelina Jolie. Jolie testlerin neticesinde �nleyici olarak her iki memesini de ald�rd�.
Ancak pek �ok ba�ka genetik de�i�ik kansere yakalanma riskini art�r�yor. Bu de�i�ikliklerin toplam� ve birbirleriyle ili�kileri, Doktor Li'nin ara�t�rd��� ana alanlardan biri. Li, "Amac�m, bu hastal���n yap-bozunu olu�turan ipucu par�alar� olan i�aretleri ve mekanizmalar� ke�fetmek" diyor.
Genetik okur-yazarl�k
Doktor Li, test sonu�lar�na "genetik okur-yazarl��a" sahip bir yetkili doktor taraf�ndan bak�lmas� gerekti�i konusunda �srarc�.
Genetik testler daha uygun fiyatl� ve kolay eri�ilebilir hale geldik�e, daha fazla insan kal�tsal sa�l�k risklerini ara�t�r�r hale geldi. Ancak uzman bir genettik�i taraf�ndan incelenmedikleri s�rece, sonu�lar yanl�� yorumlanabilir ya da eksik kalabilir.
Doktor Li, genlerinin meme kanseri riskini art�rd���n� d���nen, ancak test sonu�lar�n�n temiz ��kt��� hastalarla da kar��la�m��.
Genetik okur-yazarl�k ve testler, kaynaklar�n acil m�dahale gerektiren hastalara aktar�lmas�n� da sa�l�yor.
"Saatli bomba olan kanserin ne zaman patlayaca�� bilinirse, kaynaklar meme kanseri riski ortalaman�n alt�nda olanlardansa riski y�ksek olan ki�ilere y�nlendirilebilir" diyor.
Test do�ru bile olsa, hastalar zor se�imlerle kar�� kar��ya kalabiliyorlar. Genetik testlerin sonu�lar�n�n a��r yapt�r�mlar� olabilir ve insanlar� duygusal olarak zorlayabilir.
Baz� ki�iler y�ksek mutasyon riski oldu�unu ��rendiklerinde �aresiz hissedebilirler, ancak bu konuda hi�bir �ey yapamayabilirler.
Ancak yine de pek �ok hasta meme kanseri riski ihtimalini ��renmek istiyor ki gelecekleriyle ilgili baz� �nlemler alabilsinler.
M�cadele y�ntemleri
Genetik meme kanseri �nleme a��s�ndan �nemli, ��nk� ara�t�rmac�lar meme kanseri vakalar�n�n sadece y�zde 30'unun k�t� genlere ba�l� oldu�unu s�yl�yor.
Doktor Li, geneti�in �nemsizle�tirilmemesi gerekti�ini s�yl�yor:
"Matematiksel olarak kad�nlara bir puan verebildi�imiz ve y�ksek risk ta��yorlarsa bunu belirleyebildi�imiz tek y�ntem" diyor.
Genetik mamografi �ekiminin gereklili�i konusunda da hayati bilgi verebiliyor. Pek �ok �lkede, mamografi 50 ya��n �st�ndeki kad�nlara yap�l�yor ve her 2-3 y�lda bir tekrar ediliyor.
Doktor Li, genetik test sonucunda y�ksek d�zeyde risk ta��yan kad�nlar�n mamografisinin daha erken �ekilmesi gerekti�ini s�yl�yor.
Mamografi �ektirmenin olumsuz y�nleri de var, radyasyona maruz kalma ve pozitif ��kan sonu�lar�n asl�nda yanl�� olmas� gibi.
Klinikler genellikle meme kanseri riskinin y�ksek oldu�u hastalar� belirlemede ailenin hastal�k �yk�s�ne bak�yor, ancak bu y�ntem g�venilmez olabilir. Ailedeki b�t�n hastal�klar�n ge�mi�ini belirlemek zor olabilir.
�rne�in bir aile bireyi kemik kanserinden �lm�� olabilir, ancak hastal�k memede ba�lam�� olabilir.
Neden �nemli?
Doktor Li'ye g�re di�er bir sorun �u ki, Asya'n�n do�usundaki pek �ok �lkede k�lt�rel al��kanl�klar te�hisin �n�nde bir engel olu�turabiliyor.
"Hastal�klar hakk�nda konu�mak istemiyoruz. Kesinlikle gerekmiyorsa doktora gitmiyoruz."
Doktor Li s�zlerini ��yle s�rd�r�yor:
"Baz� k�lt�rlerde, hastal�k ve kanser Tanr�'n�n iste�i olarak g�r�l�yor, bu nedenle durum �ok k�t�le�ene kadar tedaviye ba�vurulmuyor."
"Ekim ay�ndaki meme kanseri fark�ndal��� harika, ancak belki de kad�nlar�n ki�isel olarak ta��d�klar� risklerle ve hastal�k hakk�ndaki bilgilerle ilgili mesajlar yerine ula�m�yor olabilir."
T�m�r� hissetmeye ba�lad���n�zda, t�m�r �okca b�y�m�� olabilir. Doktor Li, k�lt�rel normlar� bir kenara b�rakman�n ve d�zenli olarak mamografi �ektirmenin bu nedenle �nemli oldu�unu s�yl�yor.
Doktor Li, Asya'da meme kanseri oranlar�ndaki y�kseli�i ya�am �ekline ve �reme fakt�rlerine ba�l�yor.
Daha fazla kalori al�m� ve alkol t�ketimindeki art�� bunlar aras�nda.
�al��malar ayr�ca bir kad�n�n �ocuk sahibi olmas�n�n uzun vadede meme kanseri riskini d���rd���n� g�steriyor. 35 ya��n alt�nda hamile kalmak da gelecekte meme kanserine yakalanma riskini d���rme e�ilimi ta��yor.
�nleme
Doktor Li, meme kanseri i�in ila� geli�tirme �zerine �okca para harcand���n� belirtiyor. Amac� insanlar�n hasta olmalar�n� �nlemek.
"�sve�'te mamografi �ektirme oran� y�zde 80, ancak Singapur'da durum farkl�. Neredeyse bu tetkikleri yapt�rmak i�in kimse bir istek ya da bask� hissetmiyor."
Mamografi, ba�ka belirtiler olmadan ve t�m�r yaban mersini b�y�kl���ndeyken kanseri te�his edebiliyor.
Doktor Li, "D��man k���kken orduya sald�rmak gerek" diyor.
Bu a�amada etkili bir tedavi y�ntemi, te�his konmas�n�n ard�ndan hastalar�n y�zde 80'inin 15 y�ldan fazla ya�amas� anlam�na geliyor. Ancak t�m�r te�his edildi�inde bir portakal b�y�kl���ndeyse, 15 y�ll�k ya�am tahmini yar� yar�ya d���yor.
"Her kanser farkl�d�r, 10 bin kanser tipi varsa, 10 bin de tedavi y�ntemi gerekli" diyor Doktor Li. �aredense. Kanseri �nlemeyi ve erken te�hisi en etkili y�ntem olarak g�rmesinin nedeni bu.
4.2.2020 1 - 42520
|