Do�um kontrol hap� ve olu�an kan p�ht�lar�: 'Kalp krizi ge�iriyorum sand�m'

Vanessa Centeno, v�cudunda akci�erlerini t�kayan �l�mc�l kan p�ht�lar� olu�tu�unu ��rendi�inde �ok �a��rm��t�.

Ama as�l �oku, bu kan p�ht�lar�n�n neden olu�tu�unu ��rendi�inde ya�ad�.

Boston'da ya�ayan pazarlama uzman� Vanessa da, d�nya genelindeki milyonlarca ba�ka kad�n gibi do�um kontrol y�ntemi olarak haplar� kullan�yordu.

Ama kad�nlar�n �o�unun aksine, Vanessa'da haplar�n nadir g�r�len yan etkileri belirmeye ba�lad�. Olu�an bu kan p�ht�lar� da hayat�n� tamamen de�i�tirdi.

'Kalp krizi ge�iriyorum sand�m'

"Merdivenlerden ��k�yordum, bir anda posta kutusuna tutunmak zorunda kald�m ��nk� nefesim tamamen kesilmi�ti. Daha �nce hi� bu kadar nefessiz kalmam��t�m. ��ime �ekebildi�im kadar hava �ekmeye �al��t�m" diye anlat�yor Vanessa ya�ad�klar�n�.

Nefes almakta zorlanmas�na ra�men i�e gitti. Erke� ��k�p y�r�me mesafesindeki klini�e u�rad�:

"Hava yollar�m� a�mas� i�in bir neb�lizat�r verdiler. Biraz daha iyi hissediyordum, nefesim yava� yava� normale d�n�yordu. V�cudumu tarad�lar ve akci�erlerimde bir g�lge tespit ettiklerini, b�y�k olas�l�kla pn�moni olabilece�ini s�ylediler."

Ama ertesi g�n klinik Vanessa'y� arad� ve g�rd�klerinin pn�moni olmad���n�, daha fazla test yapt�rmas� gerekti�ini s�yledi.

Bir ay boyunca doktorundan randevu alamayan Vanessa'n�n nefes al��� giderek k�t�ye gitti ve klini�in tavsiyesi do�rultusunda ast�m spreyi kullanmaya ba�lad�.

"Sonunda olan oldu" diye anlat�yor Vanessa sonras�n�:

"�ama��r y�karken merdivenlerden inip ��k�yordum ve nefes almaya �al���yordum. �st�mdeki tulumun fermuar�n� a�t�m ve mutfak zeminine d��t�m. ��nk� hi� nefes alam�yordum.

"Bedenim a�r�yordu, midem, g��s�m, kollar�m a�r�yordu. Kalp krizi ge�iriyorum sand�m."

Vanessa hemen hastaneye gitmedi ama doktorunu arad�. Hem�ireler m�mk�n olan en k�sa s�rede gelmesi gerekti�ini s�ylediler.

"Ertesi g�n doktoru g�rmeye gittim. B�t�n semptomlar� anlatt�m, beni kontrol etti ve CT taramas� yapt�rmam� istedi. Ben de daha b�y�k bir hastaneye gittim.

"Sonra hat�rlad���m, bir s�r� kabloyla monit�rlere ba�l� oldu�um ve damar�mdan enjeksiyon yap�ld���. Her �ey o kadar h�zl� oldu kafam karmakar���k oldu.

"Me�er g���s b�lgemde kocaman bir kan p�ht�s� varm��, ��z�lmeye ve akci�erlerimin b�y�k bir k�sm�n� bloke etmeye ba�lam��."

Vanessa iki g�n hastanede ge�irdikten sonra taburcu oldu ama kendi evinde de iki hafta yatalak kald�.

Doktorlar kan p�ht�s�n�n olu�mas�n�n en ge�erli sebebi olarak yeni kullanmaya ba�lad��� do�um kontrol haplar� olabilece�ini s�yledi. ��nk� v�cuduna giren tek yeni �ey bu haplard�.

"E�er bir g�n daha beklemi� olsayd�m �lebilirmi�im. Durum o kadar k�t�ym��" diyor Vanessa.

Do�um kontrol haplar�nda kan p�ht�s� olu�mas� ne kadar yayg�n?

�ok nadir g�r�len bir durum. �ngiltere Ulusal Sa�l�k Hizmetleri'ne (NHS) g�re, "bir y�l boyunca do�um kontrol hap� kullanan 10 bin kad�nda kan p�ht�s� olu�ma vakas� 5 ila 12 aras�nda de�i�iyor. Hap kullanmayan 10 bin kad�n aras�nda da her y�l damarlar�nda kan p�ht�s� tespit edilen vaka say�s� da 2."

NHS, ��phe duyan kad�nlar�n mutlaka doktorlar�yla g�r��meleri tavsiyesinde bulunuyor.

D�nya genelinde do�um kontrol hap� kullanan kad�nlar�n say�s� 150 milyondan fazla. Haplar, Avrupa, Avustralya ve Yeni Zelanda'da en yayg�n do�um kontrol y�ntemi.

Afrika, Latin Amerika ve Kuzey Amerika'da en yayg�n ikinci, Asya'da ise en yayg�n ���nc� y�ntem.

Hormonlarla ilgili her do�um kontrol y�nteminde oldu�u gibi haplar�n da yan etkileri var. Bunlara en yayg�n g�r�len ve konu�ulan, ruh halindeki ani d�n���mler ve kiloda dalgalanmalar dahil.

Daha nadir g�r�len yan etkilerden olan kan p�ht�s� olu�umu da hayati tehlikeye neden olabilir.

Kan p�ht�s�n�n olu�mas�nda, v�cuda verilen hormonlar, ya�, aileden kal�t�msal nedenler ve fazla kilolar ve sigara gibi ya�am tarz�yla ba�lant�l� fakt�rler rol oynayabilir.

Londra Guy's and St. Thomas Hastanesi tromboz ve hemostasis uzman� Prof. Beverley Hunt, "A��zdan al�nan karma haplar, kullan�lan tipe ba�l� olarak kan p�ht�s� olu�ma riskini d�rt ila sekiz kat art�r�yor. Ama gebelik riski daha y�ksek, dolay�s�yla karma hap almak, hamile kalmaktan daha iyi" diyor.

Do�um kontrol haplar�n�n i�eri�inde, �strojenin sentetik bir versiyonu veya projesteron veya v�cudun i�inde �retilen her iki hormonun kombinasyonu var.

G�ney Afrika'da Pretorya Steve Biko �niversite Hastanesi'nde kad�n do�um uzman� olan Dr. Zozo Nene, "�strojen, yumurtalar�n evi olarak g�r�len folik�llerin geli�imini sa�l�yor. Yumurtalar olgunla�t���nda ov�lasyon oluyor. Ov�lasyon sonras�nda da gebelik" diyor ve ekliyor:

"�strojen �ok y�ksek oldu�unda, folik�lleri uyar�c� hormonlar�n �retildi�i beyne negatif geri bildirim gidiyor, dolay�s�yla folik�l geli�memesi, ov�lasyon olmamas� i�in, haplardaki �strojeni verdi�inizde bu hormonu bast�r�yorsunuz."

Dr. Nene, projesteronun birka� �ekilde koruma sa�lad���n� anlat�yor: Birincisi, rahim a�z� �evresindeki mukusu kal�nla�t�rarak spermin penetre olmas�n� engelliyor. �kincisi, rahim i�i dokusunu incelterek impantasyon olmas�n� engeller. Fallop t�pleri i�inde, yumurtalar ile spermin bulu�mas�n� �nler. "�ki hormon ov�lasyon veya impantasyonu �nlemek i�in sinerji i�inde �al���r" diyor Dr. Nene.

Ortak yan etkileri de bulant�, kusma, kilo al�m�, �i�kinlik ve akne olu�umu. Dr. Nene bu etkileri ��yle anlat�yor:

"Baz�lar� libidonun d��mesinden, ba� a�r�s�ndan, memelerde hassasiyetten, ruh halindeki ani de�i�imlerden �ikayet�i oluyor.

"�strojen ve projesteronlar�n i�erikleri var. Dolay�s�yla yan etkileri bu hormonlarla ba�lant�l�.

"Yan etkilere neyin sebep oldu�unu bilmek �nemli. Bulant� ve kusman�n genelde �strojenin yan etkisi oldu�unu biliyoruz."

"Kan p�ht�la�mas�ndaki artan risk fakt�r�n�n kimde bulundu�unu bulmak gerekir. Benim deneyimime g�re genelde v�cut kitle endeksi y�ksek kad�nlarda g�r�l�yor."

'Stres sonras� travma ya��yorum'

Bir y�ldan uzun s�re ge�mi� olmas�na ra�men Vanessa hala eski hayat�na d�nmekte zorlan�yor ve ya�ad�klar�yla ilgili �unlar� s�yl�yor:

"Bir anda akci�er embolisi oldum ve alt� ay boyunca kan suland�r�c� ila�lar almak zorunda kald�m. D��memeye �al��t�m, bir yerimin �izilmemesine dikkat ettim. ��nk� her �ey i� kanamaya neden olabilirdi.

"Bu olaydan sonra ya�ad���m stres sonras� bozukluk ger�ek d��� bir seviyeye ula�m��t�. �ama��r y�kamak bunun en b�y�k tetik�isi.

"Kendime iyi oldu�umu, tehlikede olmad���m� hat�rlatmam gerekiyor.

"Ger�ekten neden b�yle bir �ey ya�ad���m� bilmiyorum. �niversite y�llar�m boyunca da daha �nce de hap al�yordum ve ge�en y�l yeniden hap almadan �nce nexplanon implantasyonu yapt�rm��t�m."

Kad�nlar�n do�um kontrol i�in hap veya ba�ka y�ntemler kullanmas�n�n bir�ok sebebi var. Mali sebepler de genelde g�z ard� ediliyor.

Vanessa kal�c� bir i� bulana kadar Boston'da s�zle�meli personel olarak �al��t� bu nedenle de implantasyonu tercih etti. Ya�ad�klar�n�, nas�l etkilendi�ini ��yle anlat�yor:

"�� ay i�inde i� bulamazsam diye Nexplanon implant�n�n do�um kontrol i�in yeterli olaca��n� d���nd�m. �mplant gayet iyiydi ama benim i�in bir yan etkisi �ok kilo almam oldu.

"San�yorum bu ticari reklamlar�n yan etki olabilir veya �l�m riskine neden olabilir uyar�lar�na kar�� yeterince duyarl� davranm�yoruz.

"Her zaman benim ba��ma gelmez diyoruz. Ama geldi, hayat�m� alt �st etti ve d�nyam� alt �st etmeye devam ediyor."

Vanessa, 'erkekler i�in in�a edilen bir d�nyada ya�aman�n b�t�n y�k� kad�nlar�n �stlenmesi anlam�na geldi�ini ve do�um kontrol�n�n de buna dahil oldu�unu' s�yl�yor:

"Adet oluyoruz, s�rekli a�r� �ekiyoruz. Bu a�r�y� �ekmemiz gerekiyor, bir �ey s�ylersek 'her ay oluyor al��m�� olman laz�m' deniyor.

"Kad�nlar�n kendileri i�in iyi olan �eyleri almas� laz�m, �n�m�ze bu sunuluyor diye, almak zorunday�z diye almamal�y�z. Daha iyi yollar olmal�. Her �ey daha iyi olmal�."

13.1.2021 - 50442