|
G�da �r�nlerinin etiketlerinde hangi bilgilerin yer alaca�� konusundaki tart��malar, gl�ten, geneti�i de�i�tirilmi� organizmalar (GDO) ve hormonlar�n zararlar� hakk�nda yaz�l�p �izilenler ilgin� sonu�lar do�uruyor. �rne�in GDO'suz, gl�tensiz ve organik etiketli "�st�n kalite" su reklamlar� g�r�yoruz art�k. Zaten hi�bir yerdeki suyun bunlar�n tersi nitelikte olmas� beklenmese de� Baz� etiketler t�keticinin kolay edinemeyece�i bilgiler i�ermekle beraber baz�lar� da yan�lt�c� bilgilerle, gereksiz bir �zellik i�in daha fazla para �demeye y�neltmeyi ama�l�yor. �rne�in bir �r�n�n hangi �lkede �retildi�i bilgisi i�e yarayabilir; ama �i�e suda "gl�tensiz" veya "GDO'suz" nitelemesinin hi�bir i�levi yoktur. G�da ekonomisti olarak �unu s�yleyebilirim ki, b�yle "sahte �effafl�k", t�keticiye �r�n�n �zelli�i konusunda hi�bir bilgi vermiyor. Aksine bunlara �denen fazla para sa�l��� olumsuz etkileyebilir. ABD'de gelecek y�l uygulamaya girecek yeni etiketleme kurallar� durumun daha da k�t�le�mesine neden olabilir. Bilgi a���� 1960'lar�n sonuna kadar t�keticiler sat�n ald�klar� g�dalar�n besin i�eri�i hakk�nda fazla �ey bilmiyordu. Haz�r g�dalardaki art��la bu durum de�i�ti; 1970'lerde besin de�eri etiketi kullan�ma girdi. Beslenme ile sa�l�k aras�ndaki ba�lant� hakk�nda bilgimiz artt�k�a, 1990'da ��kar�lan bir yasa ile ABD'de yetkililer g�da paketlerine i�erdi�i besinler konusunda bilgilerin konmas� zorunlulu�u getirildi. O g�nden bu yana etiketlerde patlama oldu. Ama etikette ileri s�r�len �zelliklerin t�m� kat� kurallara tabi de�il. �rne�in ABD'de "organik" iddias� ta��yan etiketler b�yle iken, "do�al" i�in ayn� �ey ge�erli de�il. ya da et a��s�ndan "otla beslenmi�" �zelli�i i�in bir standart gerekmezken, "hormonsuz" etiketini kullanmak i�in �zel sertifikasyon gerekiyor. Bu etiketler, g�dalar�n ge�ti�i �retim s�recine dair t�keticilerin daha fazla bilgi edinme talebinden ve daha fazla �zellik i�in daha fazla para �deme iste�inden kaynaklan�yor. �r�n�n �zellikleri Bu etiketlerin t�ketici davran���n� nas�l etkiledi�ini anlamak i�in ekonomiye bakmak gerekiyor. Ekonomist Kevin Lancaster'a g�re, t�keticiler ald�klar� �r�nden ziyade onun �zellikleriyle mutlu oluyor. �rne�in otomobil sat�n al�rken karar�m�z� etkileyen �ey onun renk, marka, b�y�kl�k, fiyat ve yak�t tasarrufu gibi �zellikleridir. Ama t�ketici i�in ba�ta g�r�n�r olan renk ve b�y�kl�k gibi �zelliklerdir. Di�erlerini anlamak i�in onu sat�n alm�� olmak gerekir. ��te bir �r�n hakk�nda onu �reten �irketin t�keticiden �ok daha fazla bilgi sahibi olmas� durumuna ekonomistler asimetrik bilgi ad� veriyor. Ayn� �ekilde g�da �r�nlerinin baz� �zellikleri de ancak sat�n al�p yedikten sonra fark edilebilir. �rne�in bir �r�n�n tad� ve ka� kalori i�erdi�i. Etiket de burada devreye girer. Bilgi eksi�ini k�t�ye kullanmak Asimetrik bilgi sorunu t�m�yle giderilebilecek bir sorun de�il; t�keticiler hi�bir zaman sat�n alma karar�n� verirken ihtiya� duyduklar� bilginin t�m�ne eri�emeyebilir. Zorunlu etiket bilgisi bu a���� k�smen giderebilir. �rne�in bir g�dan�n ne kadar kalori i�erdi�i veya g�nl�k C vitamini ihtiyac�n�n y�zde ka��n� kar��lad���n� bilmek yararl�d�r. Ancak firmalar�n t�keticilerin baz� kayg�lar�n� kullanarak sat�� art�rma yoluna ba�vurdu�unu daha s�k g�r�yoruz. Sahte bir �effafl�k g�sterisiyle belli �r�nlere "� i�ermez" etiketi konabiliyor, asl�nda bazen i�erse bile. "Gl�tensiz" veya "GDO'suz" su �rne�inde oldu�u gibi baz� etiket bilgileri asl�nda hi�bir �eye hizmet etmeyebiliyor. �rne�in ABD'de domuz ve tavuk �r�nlerinde hormone kullan�m� zaten yasak oldu�u halde, tavuk reklam�nda "hormonsuz" etiketi ile firmalar hem bu yola ba�vurmayan �r�nler kar��s�nda �st�nl�k elde edebiliyor hem de bu �r�n� daha pahal�ya satabiliyor. Yasal d�zenlemeler, "�r�nlerde hormone kullan�m� yasakt�r" ibaresi de yer ald��� taktirde bu t�r y�ntemlere izin veriyor. G�venlilik sinyali Baz� �r�nlerde GDO etiketini zorunlu k�lan yasa 2018 yaz�nda y�r�rl��e girdi�inde bu sorunlar� biraz daha yo�unla�t�rm�� olacak. Asmetrik bilgiye ek olarak ekonomi teorisinde bir de sinyal etkisi s�z konusu. �rne�in bir �r�nde "d���k sodium" etiketinin olmas� t�keticiye tuzdan ka��nmak gerekti�i i�areti veriyor. Yasal d�zenlemeler etikette baz� bilgileri zorunlu k�ld���nda bu etki daha da g��lenmi� oluyor. Yeni GDO etiketi d�zenlemesi ile de t�keticiye GDO'lu besinlerin g�venli olmayabilece�i mesaj� verilecek. B�ylece baz� �r�nlerde yasal zorunluluk olmad��� halde "GDO'suz" etiketini daha s�k g�rmeye ba�layaca��z. Oysa bu gereksiz ve abs�rt iddial� etiketler t�keticilerin kafas�n� daha fazla kar��t�racak. Bu "sahte �effafl�k" halinin t�keticiye getirece�i ek y�klerden biri de fiyat art��� olaca�a benziyor.
5.2.2018 1 - 31545
|