|
Her ne kadar "�ngiliz, Brezilya ya da G�ney Afrika mutasyonu" �eklinde yayg�n bir tan�mlama olsa da bilim insanlar� bu tan�mlaman�n 'eksik' oldu�unu belirtiyor.
�rne�in koronavir�s�n �ngiliz varyant� asl�nda b�nyesinde yakla��k 25 farkl� mutasyon, G�ney Afrika mutasyonu ise 21 farkl� mutasyon bar�nd�rd��� ifade ediliyor.
Kocaeli �niversitesi'nde Prof. Dr. Hakan Savl� ve Do�. Dr. Naci �ine, 2021 y�l� ilk �eyre�inde tedavi alm�� 56 hastadan elde edilen viral RNA �rneklerinde 'yeni jenerasyon dizi analizi' yaparak, 56 �rne�e farkl� �ekilde da��lm�� 243 farkl� koronavir�s mutasyonu tespit etti.
�al��man�n bulgular�, bile�ik mutasyonlar halinde d�n��en bir vir�s yap�s�n� ortaya koyuyor.
Dolay�s�yla bir "mutasyon kolaj�ndan" bahsetmenin daha do�ru olaca��n� s�yleyen Do�. Dr. Naci �ine ��yle a��kl�yor:
"Hastalar�mda, bir s�r� mutasyon ayn� anda bar�nd�ran bir vir�s g�r�yorum. Sahip oldu�u mutasyon kolaj� vir�se baz�lar� �ngiliz soyuyla ortak, baz�lar� kendine �zg� �zellikler getiriyor."
"Toplumsal tarama testlerinde �ngiliz soyu ya da di�er soylara bak�lmaya �al���l�yor ama bu testlerde, soylar�n bar�nd�rd��� 25-30 mutasyona ayn� anda bakmak m�mk�n de�il. Bizim kulland���m�z y�ntemle, vir�sle ilgili b�t�n de�i�iklikleri g�rebilir hale geldik."
Dr. �ine, daha �nceki taramalarda �ngiliz soyu ta��d��� tespit edilen bir ki�inin daha bu y�ntemle incelendi�inde asl�nda G�ney Afrika soyu ta��d���n�n g�r�ld���n� belirtiyor.
Daha �nce tarama testinde herhangi bir varyant tespit edilemeyen bir ki�inin de asl�nda G�ney Afrika varyant�yla enfekte oldu�u anla��l�yor.
"Yeni jenerasyon dizi analizi y�ntemiyle" vir�s�n DNA's�n� ba�tan sonra g�rebilen bir dizi elde ettiklerini ifade eden Dr. �ine, "Toplum bazen bizim kulland���m�z gibi yeni jenerasyon dizi analizi gibi kuvvetli bir y�ntemle taranmal� ��nk� vir�steki bu genetik de�i�iklik s�rekli var oluyor ve vir�s kendisini de�i�tire de�i�tire ilerliyor" diyor.
Bile�ik mutasyonlara kar�� nas�l m�cadele edilecek?
Yap�lan ara�t�rmalar �ngiltere varyant�n�n y�zde 70'e varan oranlarda daha bula��c� oldu�unu ortaya koyuyor.
Sa�l�k Bakan� Fahrettin Koca, T�rkiye'de g�r�len yeni vakalar�n y�zde 80'ini �ngiltere varyant�n�n olu�turdu�unu ve klasik tip koronavir�s�n yerini ald���n� s�yl�yor.
Dolay�s�yla mutasyonlar�n etkili takibi, salg�n�n kontrol� i�in hayati bir �nem ta��yor.
Uzmanlar, �ngiltere varyant�n�n yaln�zca iki ay gibi k�sa bir s�rede bu kadar etkili hale geldi�ini hat�rlatarak, G�ney Afrika dahil olmak �zere di�er varyantlara kar�� da uyar�yor.
Dr. �ine, "�u anda Avrupa pop�lasyonunda neredeyse �ngiliz soyu d���nda bir varyanta rastlamak m�mk�n de�il. Bunu sadece iki ay i�erisinde yapt� ve di�er soylar� kurutarak bask�n hale geldi" diyor.
Toplumda yay�lmakta olan varyantlar�n tespiti tam olarak yap�lamad���nda, kar��la��lacak muhtemelen tehlikeleri ise ��yle a��kl�yor:
"Yeni jenerasyon dizi analizi y�ntemi bir toplum taramas� olarak s�kl�kla kullan�lamaz, pahal� bir y�ntemdir. Ama en az�ndan b�lgesel olarak, klinisyenlerin uygun g�rd��� vakalarda d�nem d�nem pop�lasyonumuzu taramak zorunday�z."
"G�ney Afrika soyunu do�ru tan�mlayamaz ve izleyemezsek; bu soy da t�pk� �ngiliz soyu benzer �ekilde hareket ederek 2-3 ay i�erisinde toplumumuzu ele ge�irdi�inde pandemide ba�ka bir g�ndemi ko�uyor oluruz."
�ine, inceledikleri vakalarda "bile�ik mutasyon" olarak tarif edilen, asl�nda �ngiliz soyu gibi g�z�ken ama i�erisinde ba�ka mutasyonlar da bar�nd�ran �rnekler oldu�unu ifade ediyor:
"Bir s�r� mutasyonu birlikte bar�nd�ran bir vir�s g�r�yoruz. Buraya eklemlenecek yeni bir grup mutasyon ki�iyi a��ya kar�� duyars�z hale getirir mi getirmez mi bilmiyoruz. O y�zden karar vericilerin mutasyonlara ili�kin verileri bu g�zle de�erlendirmelerini istiyoruz."
"Vir�s bize �ngiliz soyuyla birlikte �unu s�yl�yor: Ben de�i�ebiliyorum ve bundan bir y�l �nceki halimle aramda b�y�k bir fark var. Art�k ya�ama avantaj�m� daha �ok art�rd�m ve ufak karde�lerim de geldi, onlar da hen�z say�ca az da olsa burada. Ben k�sa s�re i�erisinde bu kadar b�y�k pop�lasyonlar� ele ge�irebiliyorsam, benden daha tehlikeli olan soylar da pop�lasyonlar� h�zla ele ge�irebilir."
A��lar�n varyantlar kar��s�nda etkinlikleri azal�yor
Koronavir�s varyantlar�n�n mevcut a��lar�n etkinli�ini d���rd��� konusunda pek �ok bilim insan� hemfikir.
Ancak a�� etkinliklerinin hangi varyantta ne kadar azald��� konusunda net bir �ey s�yleyebilmek i�in hen�z erken oldu�u ifade ediliyor.
Bilim Kurulu �yesi Prof. Dr. Serhat �nal, bir hafta �nce Alchem Life koordinasyonunda d�zenlenen toplant�da ��yle konu�uyor:
"T�rkiye'de ocak ay�nda �ngiliz mutasyonu y�zde 5 idi, �ubat ay�nda 25, mart ay�nda 50 oldu, �imdi neredeyse y�zde 80 yay�l�m g�steriyor. A��n�n etkinli�ine gelirsek �ngiliz mutasyonun a��dan ka���� yok. G�ney Afrika ve Brezilya mutasyonunda maalesef a��lardan ka��� var. Biz a��y� ne kadar geciktirirsek ve mutasyonlara �o�alma �ans�n� ne kadar �ok verirsek o kadar mutasyon olacak, a��dan ka��� o kadar h�zlanacak."
BBC T�rk�e'ye konu�an Prof. Dr. Murat Akova ise genel olarak b�t�n varyantlar�n orijinal Wuhan su�uyla k�yasland���nda a�� etkinliklerinde 'bir miktar' azalma oldu�unu belirtiyor.
Prof. Akova, Brezilya ve G�ney Afrika varyantlar�n�n, a��ya kar�� diren� g�sterme konusunda �ngiltere varyant�na g�re �ok daha tehlikeli oldu�unu ifade ediyor:
"A�� antikorlar� ve hatta do�al enfeksiyon sonucu geli�mi� antikorlar�n G�ney Afrika ve Brezilya mutant�na kar�� etkinli�i, �ngiltere varyant�na k�yasla olduk�a az. Bu iki varyantta, a��yla ya da hastal��� ge�irerek edinilen ve vir�s� inekative eden antikor miktar� 10 ile 20 kat aras�nda daha az �retiliyor.
"Bu mutantlar orijinal su�a k�yasla y�zde 60-70 civar�nda daha h�zl� yay�l�yorlar. Ayr�ca yeni ortaya ��kan ve belirgin olan �zelliklerini aras�nda hem a�� antikorlar�na hem de daha �nceden enfekte olarak hastalanm�� ki�ilerde, hastal�k sonucunda geli�en antikorlara kar�� diren� g�r�l�yor."
Akova, yeni g�r�lmeye ba�lanan mutasyonlar aras�nda 'bile�ik mutasyonlar' ya da di�er bir tabirle '�ifte mutasyon' �rnekleri oldu�unu anlat�yor.
'Farkl� varyantlar�n �zelliklerinin tek bir varyant i�erisinde birle�mesi' olarak tarif edilen bile�ik mutasyonlar�n �zellikle, Hindistan'da tan�mlanan t�rden bir mutasyon oldu�unu ifade ediyor:
"Hindistan'da a��lama yetersiz d�zeyde. Vir�s bir yandan a��l� ki�ilerde belirtisiz enfeksiyon yaparak o ki�ilerde mutasyona u�rayabiliyor. Sonra o mutasyon a��s�z yani hastal��a kar�� korumas�z ki�ilere atlay�p �ok h�zl� yay�labiliyor."
'Atipik vakalar�n dikkatle incelenmesi gerekiyor'
Koronavir�s hastal���nda 'atipik vakalar' olarak adland�r�lan vakalar�n bir k�sm�nda mutasyonlar�n etkili oldu�u de�erlendiriliyor.
�rne�in koronavir�s hastal���n� ge�irmi� olmas�na ra�men bir kez daha hastal��a yakalanan ki�ileri enfekte eden vir�slerin muhtemelen varyant vir�sler oldu�u d���n�l�yor.
Bunun tam tespitini yapabilmek i�in, ki�inin ta��d��� vir�s�n gen dizilimi ortaya koyan tekni�in kullanmas� ve detayl� bir incelemeden ge�mesi gerekiyor.
Prof. Akova ��yle a��kl�yor:
"Hastalanarak hastal��a kar�� ba����kl�k geli�tirmi� olanlar bir m�ddet sonra yeniden enfekte olduklar�nda muhtemelen bir varyant vir�sle enfekte oluyorlar. O varyant vir�s de antikorlara diren� g�steren bir vir�s oluyor.
"Yine de �imdiye kadarki genel kan�, e�er siz a�� olduysan�z ya da hastal��� ge�irdiyseniz, yeniden enfekte oldu�unuzda genellikle hastal��� daha hafif ge�irdi�iniz y�n�nde. Yani antikorlar tam korumasa da yine de koruyor."
Dr. �ine de �zellikle atipik vakalar�n, vir�s�n gen dizilimini ortaya koyan yeni jenerasyon dizi analizi y�ntemiyle incelenmesi gerekti�ini d���n�yor.
Mutasyonlar�n h�z� insanl��� etkiler?
Akova'ya g�re koronavir�s�n bu kadar h�zl� ve �ok say�da mutasyona u�rayaca�� tahmin edilmiyordu.
Covid-19'a kadar di�er koronavir�s t�rleri, asl�nda grip ya da HIV vir�s�yle k�yasland���nda en az 6 kat daha az mutasyon g�steriyordu.
Prof. Akova'ya g�re gerek hastal��� kendisi gerek yava� a��lama h�z� nedeniyle toplumda 'k�smi' bir ba����kl�k olu�mas� koronavir�s� mutasyon ge�irmeye zorluyor:
"D���n�n vir�s bir ki�iye gidiyor, o ki�ide k�smen vir�s� engelleyebilecek antikor var ancak tam olarak ortadan kald�rmaya yetmiyor. �zerinde bask� olu�an vir�s, ona kar�� hayatta kalabilmek i�in kendisini de�i�tirmeye ba�l�yor.
"�rne�in bu varyantlar�n muhtemelen v�cudunda vir�s� uzun s�re tutan, ba����kl�k sistemi bask�lanm�� hastalara verilen plazma tedavileri sonras�n ortaya ��kt��� d���n�l�yor. ��nk� siz plazma tedavisiyle vir�s� ortadan kald�rmak i�in bir miktar antikor veriyorsunuz ama o antikorlar vir�s� tam olarak �ld�recek nitelikte de�il.
"�te yandan ba����kl�k sistemi bask�land��� i�in ki�i kendisi de vir�sle sava�am�yor ve vir�s o ki�ide �ok uzun s�re kal�yor. Dolay�s�yla siz �yle bir ortam olu�turuyorsunuz ki vir�s ne �l�yor ne de ya�am�n� rahat�a s�rd�rebiliyor. ��te o s�rada mutasyona u�ruyor."
Prof. Akova, belli toplumlarda vir�s�n ortadan kald�r�laca��n� ancak d�nyan�n tamam� a��yla ba����k hale getirilmedi�i i�in �e�itli zamanlarda �e�itli toplumlarda enfeksiyonun g�r�lmeye devam edece�ini �ng�r�yor:
"D�nya �zerinde s�nmemi� pandemi yok. Bu da eninde sonunda ortadan kalkacak ama ne kadar devam edece�ini �imdiden kestirmek zor. Bu i�ten kurtulman�n tek yolu, m�mk�n oldu�unca insan� a��yla ba����k hale getirmek."
Dr. �ine ise T�rkiye'de mutasyonlar�n geli�imine f�rsat vermeden yayg�n a��laman�n tamamlanmas� gerekti�ini ifade ediyor.
Rehavete kap�lmak i�in 'en yanl�� zaman' oldu�unu belirten �ine'ye g�re T�rkiye �u anda salg�n�n bundan sonraki gidi�at�n� belirleyecek bir e�ikte yer al�yor:
"�u anda T�rkiye'ye �zg� bir vir�s soyu yok ancak kendisini korumayan bireylerden olu�an b�t�n pop�lasyonlar, bir m�ddet sonra yeni vir�s soylar� �retmeye adayd�r."
27.4.2021 - 53082
|