|
Anne Bebek Dergisi
Berna Pa�ahan
Gittik�e h�r��nla�an, tahamm�ls�z ve kendini en �nemli ve �ncelikli g�ren bir toplum olmaya ba�lad���m�z� d���n�yorum. “�ocu�um iyilerle kar��la�s�n” temennilerinde bulunmak yerine bu iyileri toplumda egemen k�lmak i�in bug�n�n anne babalar�na �ok i� d���yor.
��nk� bir sonraki neslin vicdan ve ahlak yap�s�n� olu�turacak olanlar onlar. Asr�n �ocuk Evi Psikolo�u Asl� G�ler, �ocuklarda vicdan olu�umu ile ilgili �nemli bilgiler veriyor.
Vicdan ac�makla kar��t�r�l�r toplumumuzda �o�u zaman. Bir uzman olarak vicdan� nas�l tan�mlars�n�z?
Toplumsal kurallar�n �ocuk ya da birey taraf�ndan i�selle�tirilmesi ve ona g�re davran�lmas� olarak tan�mlanabilir. Anne ve baban�n toplumdan ald��� kurallar �er�evesinde dayat�lan �eylerin baz�lar�n� �ocu�un i�selle�tirmesi baz�lar�n� ise kabul etmeyerek ona g�re davranmas�d�r.
Vicdan �evreyle mi Olu�ur Yoksa Do�u�tan Baz� �zellikler Ta��r m�?
Bu konuyla ilgili kuramlar var. Bir tanesi do�u�tan gelen �zelliklerin �zerine eklenenlerle �ekillenece�ini savunurken, di�eri de �ocu�un tamamen sonradan ��rendi�ini savunur. Her iki kuramda da ��renme �nemli bir noktad�r.
Kimden ��renir �ocuk vicdan ve ahlak�? Bu de�erleri �ok �nceden i�selle�tirmi�, uygulamaya koymu�, kendi de�erlerini olu�turmu� anne babadan. �rf ve adetler, dini kurallarda bu ��renmede etkilidir. �ocuk bunlardan istediklerini alarak, kendine g�re �ekillendirerek vicdan ya da do�ru ahlak olgusunu olu�turur.
�ocu�un Geli�im Basamaklar� D���n�ld���nde Nas�l Bir Yol �zlemeli?
Bu bebeklikte ba�lar. Haz ve ac� d�nemi olarak de�erlendirilen ilk aylarda �ocuk ac� veren �eyleri istemez, kendisine mutluluk veren �eyleri ister. Sonra benmerkezci d�nem gelir. Kendi istekleriyle �rt�l�d�r. Her �ey onunla alakal�d�r.
�rne�in yan�nda oynayan arkada��n�n elinden oyunca�� izin istemeden alabilir. ��nk� onun ihtiyac� vard�r. �ncelik kendi ihtiyac�d�r. Bu y�zden bu ya� �ocu�undan zihinsel olarak haz�r olmad��� i�in vicdan beklemek �ok ak�ll�ca de�ildir.
Ama haz�rl�k yap�labilir mi? Elbette. Yani “Nas�lsa �ocu�um bencillik d�neminde benim bir �ey yapmama gerek yok, kendi kendine d�zelir” demek de do�ru de�ildir. Siz anne baba olarak yapman�z gerekenler yapacaks�n�z, �ocuk ileriki d�nemlerde �nceden kendisine verilenleri de kullanarak farkl� al�mlarda bulunacakt�r.
6 ya� d�nemiyle birlikte �ocuk takdir g�rmek, be�enilmek, onaylanmak bazense cezadan ka��nmak i�in ba�kalar�n�n kurallar�na uyum g�stermeye ba�lar. 6 ya�tan ergenlik d�nemine kadar olan s�re� duygusal vicdand�r.
“Ben yapt���mla bir �eyleri etkiliyor muyum?” Bunun sonucuna bakar art�k. Niyete dikkat etmeye ba�lar, bizim yapt���m�z gibi… “Ko�arken bana �arpt�, can�m� ac�tt� ama amac� can�m� ac�tmak de�ildi, otob�se yeti�mek istiyordu” gibi de�erlendirmelerle vicdan�n� geli�tirmeye ba�lar. Niyeti �n plana ��kard��� i�in etiketlemesi de farkl�la��r.
Sonras�nda ak�lc� vicdana geliyoruz ki her insan�n bu seviyeye gelemedi�inden bahseder uzmanlar. Ak�lc� vicdan evrensel ahlakla ilgilidir. Olgun bir ahlak anlay���d�r. Birey do�ru ve yanl��� sosyal d�zenin yasa ve kurallar� ile de�il, bizzat kendi vicdan� ile ve kendi geli�tirdi�i ahlaki ilkelerle belirler.
Bu �ok �nemli bir a�amad�r ve her birey de�il ya�am� boyunca bu a�amaya ulamaz. Anas�n�f� �ocuklar� a��s�ndan bakarsak hen�z yolun ba��ndad�r. Otoriteye sayg�dan, anne babay� sevdi�i i�in, onlardan olumlu geri d�n��ler almak i�in, ��retmeninden aferin almak, arkada�lar� aras�nda sevilmek, parmakla g�sterilmek i�in kurallara uyar.
Vicdan bu ya�ta i�selle�memi�tir. Takdir g�rme, cezaland�r�lmama i�in kurallara uyar, anne babas�n�, arkada�lar�n�, ��retmenini rol model al�r. Ama �nemli bir s�re�tir. Bu d�nemde �ocukta do�ru birikimler yapmazsan�z ge� kalm�� olabilirsiniz.
Kre� Ve Yuvalar Nas�l Bir Rol Oynarlar?
Kurallar� do�ru bir �ekilde belirtmek ve uyulmayan durumlarda ��retmenin �ocu�u do�ru �ekilde uyarmas�n� sa�lamak… Yani yapt��� �eyin neye sebep oldu�unu �ocu�a g�sterebilmek. Davran���na maruz kalan ki�inin duygusunu fark etmesini sa�lamak.
Arkada��n�n kendini k�t� hissetti�ini ona anlatabilmek. Siz �ocu�a bu etkile�imi ne kadar �ok anlat�rsan�z, �ocu�un anlama becerisi de o kadar artm�� olur. Tabi bunlar�n evde de desteklenmesi gerekir. �ocu�un yanl�� davran���nda parma��n�z� sallamak, k�zmak yerine “Sen olsan seninde can�n yanard� de�il mi?” yakla��m�yla onu d���nmeye y�nlendirmek, kar��s�ndakinin duygular�n� anlamaya �al��t�rmak ileride daha vicdanl� ve empati kurabilen bireyler olmalar� i�in �nemli ad�mlard�r.
Vicdan Nas�l ��renilir?
�ocu�un vicdan� ��renmesi do�al bir s�re�tir. B�y�k et�tlere, �al��malara gerek yoktur. Aile normal ya�ant�s� i�inde �ocu�a bu de�erleri verir. �rne�in topuyla cam� k�ran �ocu�a gereksiz bir ceza veren veya vuran bir aile �ocu�a biri sana k�t� davrand���nda sen de ona �iddetle kar��l�k verebilirsin mesaj� vermi� olur.
�ocuk sadece yapt���ndan mesul olarak davran���n�n kar��l���n� ceza alarak �demi� oluyor.
�dedi�i i�inde olumsuz davran���yla ilgili hi�bir sorumluluk almas�na gerek kalm�yor. Ve sonras�nda da iyi bir �ey yapmakla k�t� bir �ey yapmak aras�ndaki fark� bilmeden hep bir d�� fakt�r bekliyor. Otorite yan�ndayken istenildi�i gibi davran�yor ama yokken istedi�i, kendisi gibi davran�yor. Oysa olmas� gereken �ocu�un kendini i�ten kontrol edebilmesini sa�lamakt�r. �� kontrol vicdan� geli�tiren bir �eydir.
4.2.2011 2 - 4948
|