|
''Dilimin ucunda ama unuttum!'' Bu c�mleyi neden bu kadar s�k kulland���m�z�, neden baz� s�zc�klerin dilimizin ucuna tak�l� kald���n� d���nd���n�z oldu mu? Bu durum, haf�zan�n nas�l �al��t���na dair ipu�lar� i�eriyor. B�L�MSEL ADI LETOLOJ�KA BBC T�rk�e'de Mark Gwynn imzas�yla yer alan haberde konu �u �ekilde ele al�n�yor: Bir ismi ya da kelimeyi hat�rlamaya �al���r�z. Dilimizin ucundad�r kelime ama sanki beynimizde bir engele tak�lm��t�r. O bo�lu�u doldurmak i�in '�ey' deyip dururuz. Bu t�r unutmalar�n bilimsel ad� letolojikad�r. ASIL KEL�MEY� HATIRLAYAMAMA HAL� Beyin ve haf�zayla ilgili bir�ok terim gibi letolojika kelimesi de Yunanca k�kenlidir. Lethe unutkanl�k, logos ise kelime anlam�na gelir. Yunan mitolojisinde Lethe ayr�ca �l� ruhlar�n�n d�nyadaki an�lar�n� unutmak i�in i�ti�i �teki d�nyan�n be� nehrinden biridir.
Letolojika kelimesi 20. y�zy�l ba�lar�nda psikoterapist Carl Jung'a atfedilir; fakat ilk yaz�l� kayda ge�mesi 1915 Amerikan Resimli T�p S�zl��� ile olmu� ve bu kelime 'as�l kelimeyi hat�rlayamama hali' olarak tarif edilmi�tir. 
BEY�N B�LG�SAYAR G�B� ��LEM�YOR Letolojika kelimesinin yerle�mesinde ne etken olursa olsun, haf�za ve unutma hem Yunan mitolojisinde hem de Jung'un bilin�alt� konusundaki �al��malar�nda �nemli bir yere sahip oldu�u gibi, bug�n beyinde haf�zan�n i�leyi�ini anlamam�z a��s�ndan da �nemlidir. Beynin, bilgisayar gibi i�lemedi�ini, bilgilerin d�zenli depolan�p bir d��meye bas�ld���nda hat�rlanmad���n� biliyoruz. Psikolog Tom Stafford'un belirtti�i gibi "Haf�zan�n i�leyi�i �ok ilgin�tir; yeni bilgileri hat�rlamak i�in �nemli olan onlarla ne kadar ba�lant� olu�turmu� olmam�zd�r, onlar� ne kadar �ok hat�rlamak istedi�imiz de�il." NEDEN� PAS�F KEL�MELER Kelime haznemizdeki her kelimeyi hat�rlamak zor i�tir. Oxford �ngilizce S�zl���'nde 600 bin kelime yer al�yor. Ancak bu bile �ngilizce kelimelerin tamam�n� olu�turmuyor. Yeti�kin bir insan�n konu�ma ve yaz�da kulland��� kelime say�s� bundan �ok daha azd�r; fakat dilbilimci David Crystal bu say�n�n bile 50 bini a�t���n� belirtiyor. �nsan�n anlad��� kelime say�s� elbette �ok daha fazla. Ancak g�nl�k konu�ma ve yaz� dilinde kullanm�yor. ��te dilimizin ucunda olup da hat�rlayamad���m�z kelimelerin �nemli bir k�sm� bu pasif kelimelerden olu�uyor.
FAZLA KULLANILMAYAN KEL�MELER UNUTULUYOR Ki�i ya da yer adlar� da dahil olmak �zere fazla kullanmad���m�z kelimeleri unuturuz �o�unlukla. ��nk� haf�zam�z ba�lant� kurma yoluyla i�ler ve birbiriyle ili�kili bilgi modellerinden olu�ur. Bir kelimeyi ne kadar iyi hat�rlay�p hat�rlamad���m�z bu modellere ve di�er �nemli bilgilerle kurulan ba�lant�lara ba�l�d�r. Yani beynimizde depolad���m�z ama pek kullanmad���m�z binlerce kelimeyi bir anda hat�rlamak zordur; ��nk� haf�zada kolay hat�rlanan di�er bilgilerle �nemli ba�lant�lar�n� kurmam���zd�r hen�z. Letolojika hem kelimeyi unutmay� hem de haf�zam�zda bir yerde oldu�unu bildi�imiz o kelimenin izini ifade eder. Belki de �nce k���k ve �nemsiz �eyleri ge�ici olarak unutmak i�in Lethe nehrinden su i�memiz gerekiyor ki ya�am�m�z i�in �nemli olan bilgilere �ncelik verebilelim.
11.2.2016 - 19948
|