|
Ay�enur Asuman U�ur
Doktorlar Ve Aile Hekimli�i Sistemi
Bu geli�melerle birlikte, sa�l�k hizmetlerine egemen k�l�nmaya �al���lan yakla��mlar�n “sa�l�k de�il hastal�k, insan de�il hasta, hastane de�il i�letme, hizmet de�il k�r” olarak g�r�ld���n� ifade eden kar��t fikirlerin ortaya ��kmas�, sistemle ilgili endi�elerin yayg�nla�mas�na yol a��yor.
Aile hekimli�i uygulamas� T�rkiye’de Sa�l�k Bakanl��� taraf�ndan “Sa�l�kta D�n���m Program�” �er�evesinde 15 Eyl�l 2005 tarihinde pilot il olarak D�zce’de ba�lat�ld�. Pilot uygulamaya temel olan kanun 9 Aral�k 2004 tarihinde yay�nlanm��t�. 2010 y�l� sonu itibariyle t�m T�rkiye’de uygulanmaya ba�layan Aile Hekimli�i Sistemi 2010 y�l� Kas�m ay� itibariyle de �stanbul’da devreye girdi.
A�amalarla uygulanmaya ba�layan sistem bir�ok soru i�aretini de beraberinde getirdi. Kimi �evrelerce ele�tirilen, kimi �evrelerce onaylanan ve ilerleyen zamanlarda daha iyi i�leyece�i savunulan bu sistem hakk�nda sa�l�k �al��anlar� �e�itli platformlarda g�r��lerini dile getirdi ve getirmeye de devam ediyor. T�rkiye’de aile hekimli�i uygulamas�n�n temelini olu�turan sistemsel yakla��m�n ve uygulamada g�r�len sorunlar�n hekimler taraf�ndan nas�l ele al�nd���na ge�meden �nce, d�nya genelindeki duruma bir g�z atal�m.
Yirminci y�zy�l ba�lar�nda enfeksiyon hastal�klar�n�n kontrol�, hastal�klar�n yap�s�ndaki de�i�iklikler ve �l�m nedenlerinin farkl�la�mas�, uzmanla�ma e�iliminin artmas�, davran�� bilimlerinin geli�mesiyle hastal�klar�n olu�umunda sosyal ve psikolojik fakt�rlerin de etkili oldu�unun anla��lmas�, hastanede kalman�n y�ksek maliyetlere neden olmas� aile hekimli�ini g�ndeme getirdi. Ba�ta �ngiltere, Almanya gibi bat� Avrupa �lkeleri ile Amerika Birle�ik Devletleri, Kanada ve Japonya gibi geli�mi� �lkeler ve baz� geli�mekte olan �lkeler birinci basamak sa�l�k hizmetlerinin sunumu i�in aile hekimleri yeti�tirmeye ba�lad�.
Kapsaml� ve ki�isel hizmet verebilecek aile hekimli�inin geli�mesi ve yayg�nla�mas�ysa 1950’lerde ba�lad�. �ngiltere’de genel pratisyenli�i geli�tirmek, standartlar�n� y�kseltmek ve genel pratisyenlerin sesi olmak amac�yla 1952 y�l�nda College of General Practitioners (Genel Pratisyenler Koleji’nin) kurulmas� aile hekimli�i alan�nda at�lan en �nemli ad�mlardan biri kabul edildi. Aile Hekimli�i / Genel Aile Pratisyenlik adlar�yla an�lan, mezuniyet sonras� ortalama 3 y�ll�k e�itimi gerektiren birinci basamak uzmanl��� bu �ekilde geli�ti.
Bug�nse d�nyan�n bir�ok �lkesinde farkl� finansman modelleriyle birlikte uygulan�yor. 1978 y�l�nda Alma Ata Konferans�nda ilan edilen “2000 Y�l�nda Herkese Sa�l�k” hedefi do�rultusunda; D�nya Sa�l�k �rg�t� (WHO) ve D�nya Aile Hekimleri Birli�i (WONCA), Kanada Ontario’da “T�p Prati�ini ve E�itimini �nsanlar�n Gereksinimlerini Daha �yi Kar��lar Hale Getirmek: Aile Hekiminin Katk�s�” ismiyle d�zenlenen ortak konferansta yay�nlanan konferans dok�man� daha sonra D�nya Sa�l�k Kongresi ve WONCA D�nya Kongresi taraf�ndan da ayr� ayr� kabul edildi. WHO ve WONCA temsilcilerinin ortak imzalar� ile yay�nlanan giri� b�l�m�nde �u s�zlere yer verildi;
“Kapsaml�, s�rekli, koordine edilen ve ki�iye �zel bir sa�l�k hizmeti verilmesinin sa�lanmas�nda �zellikle aile hekimleri �ok �nemli bir konuma sahiptir. Birinci basamak sa�l�k hizmetinin di�er �al��anlar� yan�nda onlar�n rol�, sa�l�k alan�nda kaynaklar�n optimal bi�imde de�erlendirilebilmesi i�in �ok �nemli g�r�lmektedir. Bireysel ve toplumsal sa�l�k hizmetlerinin koordinasyonunu geli�tirmeleri durumunda, gelece�in sa�l�k sistemleri i�inde rolleri daha da belirgin olacakt�r.”
Aile hekimli�i bir uzmanl�k dal� olarak tan�nmal� ve �al��mal�, aile hekimli�i uzmanl�k disiplini her t�p fak�ltesinde ��retilmeli ve aile hekimi/dal uzman� dengesi kurulmal�, her �lkede aile hekimli�i mezuniyet sonras� uzmanl�k e�itimi olarak verilmelidir.
Aile hekimli�inin �e�itli Avrupa �lkeleri ile d�nyan�n di�er �lkelerinde minimum 3 y�l olmak �zere uzmanl�k e�itim s�releri de�i�iyor. T�rkiye’de ilk defa 1980’li y�llarda g�ndeme gelmeye ba�layan aile hekimli�i, 1984 y�l�nda Gazi �niversitesi T�p Fak�ltesi’nde ilk aile hekimli�i anabilim dal�n�n kurulmas�yla bilimsel bir t�p disiplini olarak kabul ediliyor. Aile hekimli�i uzmanl�k e�itimine ise 1985 y�l�nda Sa�l�k Bakanl��� ve SSK’ ya ba�l� e�itim hastanelerinde ba�lan�yor.
1990 y�l�ndaysa T�rkiye Aile Hekimleri Uzmanl�k Derne�i (TAHUD) kuruluyor. 1992 y�l�nda G�lhane Askeri T�p Akademisinde aile hekimli�i anabilim dal� kurulmas�n�n ard�ndan 1993 y�l�nda Y�ksek ��retim Kurumu 12547 say�l� karar� ile t�p fak�ltelerinde aile hekimli�i anabilim dallar�n�n kurulmas� uygun bulunuyor. 1996 y�l�nda da Avrupa Toplulu�u aile hekimli�i e�itim s�resini iki y�ldan �� y�la ��kar�yor ve iki aile hekimli�i uzman� T�rkiye’nin ilk aile hekimli�i do�entleri olarak g�rev al�yorlar. 2006 y�l� itibariyle T�rkiye’de Aile Hekimli�i Anabilim Dal� kurulmu� olan 36 t�p fak�ltesi bulunuyor. Aile Hekimli�i Anabilim Dal�n�n kurulmu� oldu�u t�p fak�ltelerinin de sadece on be�inde aile hekimli�i uzmanl�k e�itimi veriliyor. Sa�l�k Bakanl���’n�n ��karm�� oldu�u “Aile Hekimli�i T�rkiye Modeli” adl� kitap��kta aile hekimli�i �u �ekilde tan�mlan�yor;
Aile hekimli�i sistemi hizmeti sunumu kadar hastalara yol g�stericilik ve �e�itli hizmet sunucular� aras�nda koordinasyon ve rehberlik sa�layan y�ksek maliyetli ikinci ve ���nc� basamak sa�l�k hizmetlerini etkin ve verimli kullan�lmas�n� sa�layan ve bir�ok �lkede ba�ar�l� olmu� yegane sistemdir.”
Bakanl���n bu g�r�� do�rultusunda aile hekimli�i uygulamalar�na h�z kazand�rmas�yla birlikte, aile hekimli�i uzmanl�k e�itimi alan hekimlerin yan� s�ra �ok say�da pratisyen hekim de k�sa zamanl� e�itimlerden ge�irilerek son bir ka� y�l i�inde sisteme dahil edildi.
2002 y�l�ndan bu yana “sa�l�kta reform” mant���yla hareket eden, d�n���m program� kapsam�nda ger�ekten temel de�i�imleri g�ndeme getirip uygulayan Sa�l�k Bakanl��� aile hekimli�iyle ilgili tabloyu b�yle ortaya koyar ve olmas� gereken en iyi modeli “ke�fetmi�” olman�n rahatl��� i�indeyken sa�l�k �al��anlar�, hekimler bu konuda neler d���n�yor?
Hekimler cephesinde aile hekimli�i sistemi ve uygulamalar�na dair g�r��ler s�kl�kla dile getiriliyor. Sistemi savunanlar, savundu�u halde aksayan yanlar� oldu�unu d���nenler oldu�u gibi “sa�l�k hizmetlerinin al�n�r-sat�l�r bir meta” haline d�n��t�r�ld���n� �ne s�rerek sisteme kar�� ��kanlar da var. Ancak farkl� g�r��lere kar��n “sistemin sorunlu oldu�u” ifadesi her kesimde yayg�n olarak dile getiriliyor. Aile hekimi olarak hizmet sunan hekimlerin e�itimleri, �cretlendirilmeleri, �al��ma ko�ullar� ve ortam�, hastaya ay�r�lan zaman, tan� hizmetlerindeki zorluklar en s�kl�kla ifade edilen sorunlar aras�nda yer al�yor.
Peki, Aile Hekimli�i Sistemi’nin T�rkiye genelinde yayg�nla�t�r�lmas�, sa�l�k hizmetlerinin birinci basama�� haline getirilmesi i�in g�sterilen �abaya de�ecek mi? Geli�mi� Avrupa �lkelerinde sistem �at�rdar ve biti� sinyalleri verirken T�rkiye biraz daha durumu g�zleyip mevcut sistemini iyile�tirerek yola devam edemez miydi? Sa�l�k hizmetleri sunumunda ya�anan mevcut s�k�nt�lar�n ��z�me kavu�mas� k�sa ya da uzun vadede m�mk�n olabilecek mi?
Devam� Doktor Dergisi 68.Say�da!
Doktor Dergisi
28.1.2011 - 4729
|